Orta Çağ Avrupalıları; güneşin, ayın, yıldızların ve gezegenlerin yaşamlarını doğrudan etkilediğine inanıyordu. Bugün astroloji denen alan, hayatlarının her alanında etkindi. Bu sebeple Orta Çağ Avrupası el yazmalarında ve diğer nesnelerde astronomik fenomenlere sıkça rastlanır. Şimdi hep birlikte Orta Çağ sanatında Zodyak’ın etkisini inceleyelim.
Çeviren: Betül Kap
Zodyak
Orta Çağ Avrupalıları, bugün kullandığımız on iki Zodyak burcunu kullanıyordu. Fakat onlar bugün yaptığımız gibi her burcu bir zaman aralığıyla değil, doğrudan bir ayla ilişkilendiriyordu. İşte Orta Çağ’da on iki burç, simgeleri ve denk geldikleri aylar:
- Kova (Ocak): Testiden su döken bir adam
- Balık (Şubat): İki balık
- Koç (Mart): Koç
- Boğa (Nisan): Boğa
- İkizler (Mayıs): İkizler (bazen yapışık)
- Yengeç (Haziran): Yengeç
- Aslan (Temmuz): Aslan
- Başak (Ağustos): Genç bir kadın olarak tasvir edilen bir bakire
- Terazi (Eylül): Genellikle bir kadın figürünün tuttuğu adalet terazisi
- Akrep (Ekim): Akrep
- Yay (Kasım): Kafası ve vücudu insan; arka kısmı at olan, genellikle bir yay ve ok fırlatan bir insan başlı at (centaur)
- Oğlak (Aralık): Keçi benzeri bir kafası ve balık benzeri bir alt gövdesi olan bir deniz keçisi. (sea goat)
Orta Çağ Geleneğinde Burçları Okumak
Orta Çağ’da Zodyak’ın etkisi, doğum gününe göre kişiliği belirlemekle sınırlı değildi. Zodyak’ın gezegenler ve diğer gök cisimleriyle beraber, haftanın veya ayın belirli günlerinde ve hatta belirli saatlerinde bazı olayları etkilediğine inanılıyordu. Güneşin konumu belli bir burcu işaret ettiğinde bazı aktiviteler yapılır, bazılarından ise kaçınılırdı.
İşte 15. yüzyılın sonlarına ait el yazması bir astrolojik takvimin Kova burcu hakkında söyledikleri. Bu pasaj günümüzdeki burç yorumlarına benzese de muhatabı sadece kova burçları değil, bütün insanlardı.
“Kova güneybatıya aittir. Güneş; Kova burcundayken evler yapılabilir, tohum ekilebilir, bitki dikilebilir ve evlere yerleşilebilir. Kan dökülebilir ve kısa sürecek her şey yapılabilir. Kavga etmek, savaşmak ve yargılamak ne iyi ne de kötüdür. Uzun bir yolculuk yapılmamalıdır. Sığır veya başka bir dört ayaklı hayvan alınıp satılabilir. Mektup ve haberciler gönderilebilir. Düğün yapmak güzel olur. Ancak geçim kaynağı sağlamayacağı için bir işe girişmek kötü olur.”
Orta Çağ Avrupası’nda Miscellany (koleksiyon) adı verilen özel bir kitap türü insanlara her türlü astronomik ve astrolojik bilgiyi sağlıyordu. (Orta Çağ’da, bu iki alan arasında temel bir fark yoktu.) Miscellany genellikle kişileştirilmiş burçları, takımyıldızlarını ve güneş ve ay gibi gök cisimlerini tasvir eden resimlerden oluşuyordu. Orta Çağ insanları, önemli kararlar alırken ve önemli eylemler planlarken gökyüzüne bakarlardı. İlginç bir şekilde, bu uygulamayı Hristiyanlık inançlarıyla harmanlamakta hiçbir sorun görmediler.
Ayların İşleri (Labors of the Months)
Orta Çağ sanatında, Zodyak’ın on iki burcu genellikle Ayların İşleri denen (Labors of the Months) bir başka on iki simge ile beraber tasvir edilirdi. Tarım döngüsüyle alakalı olan bu faaliyetler veya görevler, bir yılın ayları ile ilişkilendirilirdi. Zodyak’ın aksine; ayların işlerinin her yerde kabul gören, genel geçer bir içeriği yoktur ve farklı kaynaklar bazı aylar için farklı görevler belirlemiştir. Bu tutarsızlık, yerel tarım geleneklerinin farklı iklimlere ve büyüme mevsimlerine göre değişmesiyle ilgili olabilir.
Zodyak burçları ve Ayların İşleri, Orta Çağ’da bir yılı yöneten göksel ve karasal döngüleri temsil eder. Doğruluğundan emin olduğumuz takvimlerden ve hava durumu tahmin teknolojilerinden önceki dönemlerde, başarılı bir tarım için mevsimsel değişiklikleri iyi tahmin etmek gerekirdi ve bunun en iyi yolu gökyüzü hareketlerini gözlemlemekti.
İşte Trinity College Library Cambridge’in birkaç yazısı ve kendi gözlemlerime dayanarak oluşturulan, her ay için belirlenmiş en yaygın işlerden bazıları:
- Ocak: Şölen
- Şubat: Ateşin yanında ısınma ya da bitki ekme
- Mart: Ağaçların ve asmaların dikilmesi, yetiştirilmesi ve budanması
- Nisan: Doğanın tadını çıkarmak
- Mayıs: Doğanla avlanma veya savaşa gitme
- Haziran: Saman hasadı
- Temmuz: Buğday hasadı
- Ağustos: Buğday harmanı
- Eylül: Üzüm hasadı / şarap yapımı
- Ekim: Ekim
- Kasım: Domuzları besleme
- Aralık: Domuz kesimi
Saat Kitapları (Books of Hours)
Saat kitapları, Orta Çağ sanatında Ayların İşlerini ve burçları görmek için en ideal kaynaklardandır. Bu kişisel dua kitaplarına çok popüler oldukları için zaman zaman “Orta Çağ çok satanları” denir. Çeşitli dualar için metinler sunmanın yanı sıra saat kitaplarında, yılın her ayı için kutsal günleri listeleyen takvim sayfaları da vardır. Zodyak ve işlerin tasvirleri takvim sayfalarını süsler.
Zengin ve önemli insanların sahip olduğu saat kitaplarında bolca süsleme görülür. En çarpıcı burç illüstrasyonlarından bazıları, tüm zamanların en ünlü el yazmalarından biri olan Très Riches Heures’da yer alır. Bu kitapta siyah ve altın renkli Zodyak burçları, altın yıldızlarla süslenmiş, zengin ve lacivert bir gökyüzünün kemerlerinde kendilerine bir yer edinir. Büyük ve ilgi çekici iş tasvirleri de görülür. Öte yandan Belles Heures of Jean de France, Duc de Berry gibi diğer saat kitapları; burç sembollerini, onları oluşturan yıldızlara atıfta bulunmadan tasvir eder. Très Riches Heures ve Belles Heures, 15. yüzyılın başlarında zengin sanat koleksiyoncusu Jean Duke de Berry için Limbourg Kardeşler tarafından oluşturulmuştur.
Zodyak Adam – Orta Çağ Tıbbında Astroloji
Orta Çağ sanatında Zodyak en çok zamanla ilişkilendirilse de insan vücuduyla da bağlantılı görülüyordu. Üzerinde Zodyak sembolleri bulunan insan vücudu resimlerinden oluşan Zodyak Adam illüstrasyonları, insan vücudunun her bir parçasının on iki burçtan birine karşılık geldiğine dair bir zamanlar yaygın olan bir tıbbi inancı temsil ediyordu. Bir vücut bölümünün sağlığının, ilişkili olduğu takımyıldızının ay ile mevcut ilişkisinden etkilenmiş olabileceği düşünülüyordu. Zodyak Adam imgeleri, Orta Çağ doktorlarının hastalıkları teşhis etmesine ve bu sisteme göre bir tedavi uygulamasına yardımcı oldu. Yıldızlara bakmak, Orta Çağ’daki yaygın kan alma uygulamasına başlamadan önce çok önemli addedilirdi. Burada gösterilen Zodyak Adam illüstrasyonu, Très Riches Heures kitabından. Bu çizim daha az ayrıntılı görünse de hekimler için hazırlanmış daha yaygın olan çizimlerden kesinlikle daha ilgi çekici.
Zodyak ve Orta Çağ Mimarisi
Işıl ışıl el yazmaları, burçların Orta Çağ sanatında ve mimarisinde görülebileceği tek yer değil. Burç çizimlerinin yer aldığı bir diğer önemli yerler de kiliselerdir. Örneğin, Fransa’nın muhteşem Chartres Katedrali’ndeki Kraliyet Kapısı’nın girişlerinden biri, on iki burcun tamamının heykelden temsillerini içerir. Burçlar, Chartres’ın canlı pencerelerinin vitraylarında da görülebilir. Chartres’taki hem taşlarda hem de vitraylarda görülebilen burç temsilleri, pek çok süslemeli el yazmasında olduğu gibi Ayların İşlerini gösteren tasvirlerle birliktedir.
Yıldızlar, yakın gelecekte orta çağ sanatının tadını çıkaracağınızı tahmin ediyor mu? Öyleyse, hazır gitmişken burcunuzun tasvirini aramayı unutmayın!
