Her karnavalın ait olduğu ülke ya da kökeni neresi olursa olsun ve başka bir karakteristik özellik fark etmeksizin Venedik maskeleriyle ilişkili oluşu bir sürpriz değil. Karnavalların ilkel bir özelliği olarak maskelerin tarihi ilginç bir şekilde Venedik geleneklerine bağlı.
Venedik maskeleri; Venedik geleneklerinin ve kostümlerinin de kökeni olan kişiliği saklama ile herkesi eşit konuma getirme ihtiyacına göre analiz edilebilir. Maskeler dünyanın en ünlü karnavallarından olan Venedik Karnavalları ile bağlantılıdır. Bununla birlikte, Venedik İtalya’da giyilen maskeler, farklı etkinlikler sırasında onları giyen insanların kişiliğini gizleme fikriyle özleşmiş ve zamanla maskeler özellikle Venedik karnavallarında giyilmeye başlamıştır.
İtalya tarihine dayanarak İtalyanlar, özellikle Venedikliler yüksek hayat standartlarında yaşamaya çok önem verirler ve daha da önemlisi şehir, gelir düzeyine göre ayrılan sosyal hayatı ve eşitsizlikleri ile meşhurdur. Bu anlamda şehir halkı kendi sınırları içinde hem farklı etkinliklerde sosyal statüleri gidermek hem de özel hayatlarında biraz mahremiyeti korumak amacıyla bu maskeleri kullanarak kendilerinene has geleneklerini oluşturmuşlardır.
Pietro Longhi, Gergedan, 1751, Ulusal Galeri, Londra, İngiltere, ayrıntı. Wikimedia Commons.
Maskeler sayesinde insanların ekonomik düzeyinin ve mevkiilerinin dışında eşit bir konuma gelmesi, onları istedikleri konuda konuşmak, yargılanma korkusu duymadan tartışmakta özgür kılmıştır. Sonuç olarak Venedik, insanların istediklerini yaptıkları bir yer olarak özgürlüğü ve ahlakî çöküşüyle tanınmıştır.
Böylece Venedikliler, Noel ve Shrove Teuesday Günü arasındaki aylar haricinde bazı dönemlerde maske takmanın yasaklanmasına ve buna dikkat etmeye karar verdiler. Bu yüzden insanların maske takıp mahremiyetin tadını çıkaracakları zamanın belirlenmesi gerekmiştir. Bu durumun belirlenmesinde maskelerin neyden ve nasıl yapıldığı dikkate alınmıştır.
Maske yapımında ana malzeme tutkal, nişasta veya duvar kâğıdı macunu gibi bir yapıştırıcı ile bağlanmış kâğıt parçaları veya hamurdan oluşan Papier-mâché’dir. Ayrıca kumaşlar, kürkler, tüyler de maskelere eklenen malzemelerdir. Genel olarak Karnaval döneminde sanat ve zanaat ile ilgili Venedik maskeleri yapmak, katılımcıların yüksek düzeyde hazırlanmasını gerektirir. Zamanla Venedik maskelerinin popülerliği onun farklı ulusal bayramlarda da kullanılmasını sağlamıştır.
Çokça maske türü arasından iki türü parlatmak önemlidir: commedia dell’artemaskeleri ve karnavalda kullanılanlar.
İlk grup; oyuncular, akrobatlar hatta hokkabazlar olarak tiyatrolara dayanır. Oyuncular bölgelere, temsil ettikleri kültürlere ve geleneklere göre farklı tipik maskeler takmıştır. İlginç yanı çoğunlukla erkek oyuncular maske takarken kadınların takmamasıydı. Ek olarak en ünlü karakterler arasında, Arlecchino‘yu İtalyan Commedia dell’Arte’nin komik bir görüntüsü olarak vurgulamalıyız.
Geleneksel olarak Arlecchino’yu oynayan erkek oyuncular alnında kırmızı bir nokta olan siyah maskeler takarlardı. Bunun yanında Arlecchino’nun arkadaşı ve diğer bir maskeli karakter olan Brighella’dan da bahsedebiliriz. Bunlar dışında da karakterlerle özdeşleşen belli maskeler vardır.
İkinci grup ise belli bir alana ait olmak yerine daha geleneksel maskelerden oluşmaktadır. Hatta bazı maskeler Venediklilerin kim olduklarına ve hangi sosyal statüden geldiklerine bakmaksızın herkes tarafından kullanılmaktaydı. Bauta, kimliği ve sınıfı saklamak adına yaygınca kullanılan maskelerden biriydi. Önemli olan kısmı maskeyi giyenin fikirlerini, söylemlerini özgürce söyleyebilmesi hatta kişisel ilişkilerinde duygularını dışarı vurabilmesiydi. Ek olarak bu maskeler yetkili kişilerce insanların dikkatlerini çekmeden emir altında karnavalı denetleyebilmeleri için de kullanılırdı.
Bauta kelimesinin kökeni belli olmasa da Almancada koruma ya da İtalyancada korkutucu yaratık anlamlarına geldiği teorileri mevcuttur. Balta’nın yanı sıra Venedik Karnavalı, doğrudan pahalı kıyafetler ve mücevherler giyen kadınlara atıfta bulunan Dama adlı maskelerle ünlüdür. Günümüzde bu tür maskenin şık ve zarafeti nedeniyle tüm dünyada en yaygın olarak giyildiğini söylemek doğrudur.
Gatto, maskenin görünümü ile temsil edilen kedinin görüntüsüne atıfta bulunan ilginç bir Venedik maskesi türüdür. Kediler Venedik’te nadir yaratıklar olduğu için maskelerle temsil edilmiştir.
Jester ise Venedik’te belirli bir palyaço türünü temsil eden özel bir tür maske olarak vurgulanabilir. Eski tiyatrolarda kök salmış olan Jester, erkek ya da kadın karakter olarak Avrupa Orta Çağ’la ilişkilendirildi. Jester, rolüne atıfta bulunarak, çocuksu çılgınlıkla yetenekli bir aptal olarak tanımlanabilir. Bu şekilde bu tür maske Avrupa’daki engelliler tarafından deli gibi davranarak biraz para kazanmak için kullanılırdı.
Günümüzde tüm dünyada oldukça popüler olmasına rağmen Venedik maskeleri, eski Venedik’teki kültür ve sosyal düzene dayanan uzun bir tarihe sahiptir. Bu şekilde zaten bizim bildiğimiz karnavallar için kullanılan maskeler, yüksek malî ve statü eşitsizliğine sahip vatandaşlar için gerekli olan günlük yaşantılarında bile tercih edilmiştir. Maske, genellikle maskesizken olandan daha fazlasını sağlayan özgürlüğün ve mahremiyetin tadını çıkarma fırsatıdır. Bunun yanında tiyatro ve farklı karakterlerin rolünü oynayan farklı aktörlerle bağlantılı olan maskeler ise oyunun temel bir unsuru olarak kullanılmıştır.
Venedik Karnavalı, şehirde hem erkekler hem de kadınlar için farklı maskelerin göstergesi olan özel sanat ve zanaatın temsiliydi. Böylece, İtalya’nın eski tarihine dayanan günümüzdeki Venedik maskeleri, farklı toplar, toplantılar ve Venedik kültürünün benzersiz bir bölümünü milyonlarca insan tarafından kabul edilen diğer etkinlikler sırasında tüm dünyada görülebilir.
