Herkes Paris’teki Louvre Müzesi’nde bulunan ve Leonardo da Vinci’nin başyapıtı olan Mona Lisa hakkında bir şeyler duymuştur. Ama muhtemelen duymadığınız bir şey var: hastalıkları. Doktorlar bazen sanat eserlerinin ana karakterlerine teşhis koymaya çalışırlar. Tıbbi olarak yorumlanan sayısız eserler arasından hiçbiri Mona Lisa ile kıyaslanamaz.
Çeviren: Talha Kayalı
Kimlik ve İsim
Bu gizemli kadın aslında yüzyıllar boyunca, kompoziyonu, arka planı, Leonardo’nun mükemmel tekniği (sfumato)* ve kadının kendi kimliği gibi çeşitli nedenlerden dolayı ilgi çekti. Hâlâ tartışılsa da, şimdilik Floransa’nın ipek tüccarı Francesco del Giocondo’nun karısı olan Lisa Maria Gherardini (tahmini 1479-1542) olarak tanımlandı. O zamanlar önemli bir kadına “Monna” diye hitap ediliyordu, Madonna’nın ve “mia donna” lafının kısaltılmış hâli. (muhetemelen telaffuzu basitleştirme arayışından dolayı). İtalyanca ve dünya çapında anlamı “hanımım” demektir. Kocasının adı ise başyapıtın diğer adının kaynağıydı: sırasıyla İtalya ve Fransa’da La Gioconda ve The Joconde.
1503 yılında Leonardo’nın kitabında karalanmış bazı notlar Lisa Gherardi’nin gerçekten portre için model olduğunu doğrulamıştı. 1503 yılı, portrenin başladığı yıl olduğu için özellikle önemliydi. Bu siparişin nedeni ise muhtemelen çiftin üçüncü oğlunun doğumunu kutlamaktı.
Ancak, şimdi inceleyeceğimiz Mona Lisa ile ilgilenmenin başka bir nedeni daha var. Bu şaheserin tıbbi yorumları onlarca yıldır doktorları meşgul etti.
Anlatım ve Gülümseme
Mona Lisa’nın gizemli gülümsemesi muhtemelen sanat tarihinde en çok incelenen ve analiz edilen özelliklerden biridir. Bazı farklı tıbbi gruplar bunu yüz felci veya “Bell’in felci” sonrasında gelişen yüz kas kasılması olarak yorumladı. Bell’in felci, taklitten sorumlu kasların çoğuna zarar veren yüz sinirlerinden biri olan 7. kranial sinirin iltihaplanması nedeniyle oluşan bir hastalıktır. Biri sağda, diğeri solda olmak üzere iki yüz sinirimiz var.
Bell’in felcine bir yüz siniri dahil olduğunda, yüzün yarısı düzgün bir şekilde hareket ettirilemez. Olguların çoğunda, hastalık sinirin yenilenmesi ile neredeyse kendiliğinden düzelir. Bununla birlikte, yüz ifadesi genellikle rejenerasyon kusurlu olduğu için taban çizgisine dönmez. Bu, farklı kasların doğal olmayan geçici kasılmalarına neden olabilir. “Sfumato” bu hastalık sonrası özellikleri yeniden üretme girişimi olabilir.
En ilgi çekici kısım Bell’in felcinin hamile kadınlarda gebe olmayan kadınlardan daha fazla gelişme olasılığıdır. Söylendiği gibi, Lisa Gherardini poz vermeden hemen önce üçüncü oğlunu doğurabilirdi. Bu nedenle, hamile kadınlarda meydana geldiğinde, tıbbi literatür yüz felcini Mona Lisa sendromu olarak adlandırmaya başladı.
Gülümseme için daha az şiirsel bir açıklama, ön dişlerin kaybıdır. Alt dudağın altında, muhtemelen diş kaybıyla sonuçlanan bir travma nedeniyle bir yara görülür. Bu, dişleri gizleyen kapalı ağızlı gülümsemeyi açıklar.
Tuhaf bir şekilde, bazıları bunun sağır insanların, alkollü insanların veya astım, solunum problemleri veya bruksizmden° muzdarip olanların gülümsemesi olduğunu varsaydı.
Cilt, Saç, Boyun ve Ellerin Genel Özellikleri
Mona Lisa’nın derisi kesinlikle sarımsıdır. Kızılötesi fotoğrafçılıkla yapılan bazı yeni çalışmalar, bu özelliğin başlangıçtan itibaren resmin bir parçası olduğunu ortaya koydu. Ayrıca, sol üst göz kapağının köşesinde düzensiz sarımsı bir lezyon not edilebilir. Bu bir ksantelazma olabilir: derinin altında, genellikle göz kapaklarının üzerinde veya çevresinde bulunan keskin bir şekilde sarımsı bir kolesterol birikimi.
Saçları incedir ve başındaki siyah tül, uzaklaşmakta olan bir saç çizgisi ile büyük bir alnı gizlemez. Dahası, kaşların ve kirpiklerin tamamen eksikliği açıktır.
Boynun dikkatli bir şekilde gözlemlenmesi dağınık bir genişlemeyi gösterirken, sağ elin dorsal yüzeyi biraz şişmiş gibi görünür.
Üç Ortak Tanı
1959’da, Mona Lisa’nın ayrıntılarının açıklaması olarak yeni bir hamilelik ve hormonal değişiklikleri bulundu. O sıralarda, doktorlar Mona Lisa’nın normal durumda olduğuna inanıyordu.
Daha sonraki yıllarda, bir lipoma (iyi huylu anormal bir yağ dokusu birikimi) olarak yorumlanan ksantelazma, sarı deri ve elin şişmesi, hiperlipidemi olasılığını önerdi: fazla yağ molekülü. Bu tanı kalp krizi ve ölüm riskini arttırabilir ve benzer vakalarda bunun daha genç yaşta ortaya çıktığı görülmektedir. Bazı doktorlar ayrıca Mona Lisa’nın 37 yaşında ölümüne dair kanıtlar buldular (1516’da). Tüm bu ipuçları bulmacayı tamamladı ve hiperlipidemi tanısı mümkündü.
Sadece iki yıl önce, diğer uzmanlar farklı ve daha kapsamlı bir tanı koydular. Lisa Gherardini’nin tiroid bezinin daha az verimli çalıştığı bir hastalık olan hipotiroidizme maruz kalabileceğini düşündüler. Hipotiroidizm cildin sarımsı renklenmesine, incelmiş saçlara ve kaş ve kirpik kaybına neden olabilir. Kabarık boyun guatr olabilir: işlev bozukluğuna rağmen daha fazla hormon üretmeye çalışıp genişleyen tiroid bezi. Hipotiroidizm olan insanlar genellikle soğuk algınlığı çekerler ve ana karakterimiz bir battaniyeye sahip. İleri durumlarda, hipotiroidizm ayrıca hem ksantelazmayı hem de lipomu açıklayan ikincil bir hiperlipidemi üretebilir. Ardışık bir rapor daha da derine indi ve glandüler disfonksiyonun ve sonuçlarının doğum sonrası tiroiditten kaynaklanabileceğini düşündürdü. Başka bir deyişle, hamilelikle ilgili tiroid iltihabı.
Üç Nadir Hastalık
Skleroderma, özellikleri genellikle yüz taklidini engelleyen cildin kalınlaşması ve sertleşmesi olan nadir bir romatolojik patolojidir. Kadınları daha sık etkileyen sklerodermada, saç ve kaşlar genellikle kaybolur. Bu nedenle, Lisa’nın saçı aslında bir peruk olabilir mi?
Veya, belki Mona Lisa’nın sorunu Gilles de la Tourette sendromudur. Bu, ağız çevresindeki kasların sürekli kasılması veya kontrol edilemeyen bir trikotillomani (hastanın kendi saçlarını çekme dürtüsü hissettiği bir zihinsel bozukluk) gibi tiklere neden olabilir.
Daha nadir bir hipotez, cilt de dahil olmak üzere farklı organların kalıtsal bir hastalığıyla ilgilidir: Ehlers-Danlos sendromu. “Madonna yüz ifadeleri” bu hastalığın geleneksel tanımlarının bir parçasıdır ve resmimizde mevcut gibi görünmektedir. Cilt soluk, inceltilmiş, esnektir, kolayca gerilir ve taklit sırasında kolayca katlanmaz. Yüz, sık sık ağrılar ve çene subluksasyonu ile vurgulanan bir tür hareketsiz görünüme sahiptir. Daha önce bahsedilen Bruksizm mevcut olabilir. Ayrıca, göz hareketlerinin koordinasyonu ve uyumundaki problemler ortaya çıkabilir. Mona Lisa, gözlerin kusurlu bir yakınsamasını ifade eder ve bakışlarının yönü, başın yönüne karşılık gelmez. Bu patolojide saç ve tırnaklardaki değişiklikler de sık görülür ve hipotiroidizm çok da nadir değildir.
Daha da fazlası… ve Daha Nadir Olasılıklar
Diğer doktorlar Lisa Gherardini’nin hiperlipidemisini Primer Biliyer Kolanjit adı verilen çok özel bir karaciğer problemiyle ilişkilendirmeye çalıştı ve hipotezlenen tiroid sorunları ile diğer karaciğer değişiklikleri arasında bir bağlantı bulmaya çalıştı – hepsi cildin sarı renk değişikliğine neden oldu.
Göz doktorları, Fuchs’un Heterokromik İridosiklit adı verilen seyrek bir enflamatuar hastalığı teşhis ederek gözlere odaklandılar. Öte yandan, nörologlar Parkinson hastalığından kaynaklanan bir titremeyi gizlemek için bir eliyle diğer kolu tutmaya çalışırken kolların pozisyonunu açıklamaya çalıştılar.
Cazibe Dışında Hiçbir Şey Kesin Değil
Bu araştırmanın sonunda, sonuç sadece bir tane olabilir: Mona Lisa ya çok fazla hastalıktan muzdaripdi ya da hiçbir rahatsızlığı olmayabilirdi. Ancak bu belirsizlik denizinde herkes aynı fikirde: Leonardo’nun en ünlü tablosu bizi birçok açıdan büyülemeye devam ediyor!
*Sfumato: tonların birbiri içinde eritilmesiyle yumuşak etki yaratmayı amaçlayan bir boyama tekniği.
Bruksizm: uyku esnasında çene hareketlerinin getirdiği davranışlardır. Genellikle uyku esnasında görünürler. Bu durum dişleri sıkma ile kendini gösterir.
