Çocuk Oyunları, Pieter Bruegel’in en ünlü tablolarından biridir. Son zamanlarda çocuk oyunu dendiğinde akla Netflix’in Güney Kore dizisi Squid Game geliyor. Yazının sonunda Squid Game’de geçen sanat referanslarına göz atmayı unutmayın. Hazırsanız Pieter Bruegel ve onun Çocuk Oyunları adlı tablosuna yakından bakalım.
Çocuk Oyunları‘nda, tıpkı diğer eserlerinde olduğu gibi, sadece gündelik hayatın bir temsili mi olduğu yoksa gizli sembollerle daha derin bir anlam mı taşıdığı tartışmalıdır. Bruegel, köylülerin jestlerinden yüz ifadelerine, giydikleri kıyafetlerden yedikleri yemeklere, çocukların oynadığı oyunlara kadar hayatı tüm detaylarıyla resmetmeyi severdi. 90’dan fazla oyunun, 250’den çok çocuk tarafından oynandığı oyunlardan bazılarını keşfedelim.
Pieter Bruegel, Hollanda ve Flaman Rönesansı’nın en önemli sanatçısıdır. Aynı zamanda 16. ve 17. yüzyıllarda dört kuşaktır aktif olan, güney Hollandalı büyük bir sanatçı ailesinin en büyük üyesidir. Şaşırtıcı derecede yaratıcı olan Bruegel’in doğum tarihi belirsizdir. 1525-1530 yılları civarında, Breda’da veya günümüz Breugel’inde doğduğu sanılıyor. Pieter Bruegel, 1545-1550 yılları arasında Antwerp’te ressam Pieter Coecke van Aelst ile çalıştı. 1551’de Antwerp Saint Luke Loncası’nda bağımsız bir usta oldu. Çok geçmeden, farklı sanatçılarla çalışarak Roma’dan Sicilya’ya seyahat ettiği İtalya’ya gitti. Döndükten sonra, bir dizi Büyük Manzara baskısı yayınladı.
O zamanlar, Lutheranizm ve Kalvinizm Hollanda’da yayılıyordu. Hollanda Reform Kilisesi biçimindeki reform, 1560’lardan itibaren ülkedeki baskın Protestan inancı haline geldi. Reformasyona, geleneklere karşı çıkma ve sanatın yaygın şekilde tahrip edilmesi eşlik etti. Bruegel, Brüksel’e taşınarak Katoliklerin çoğunlukta olduğu Güney Hollanda’da (bugünkü Belçika) kalmaya çalışsa da, odağını dini temalardan uzaklaştırmış ve zulümden kaçınmak için köylü sahnelerinin resmini benimsemiş olabilir.
Bruegel’in 1560 yılında tamamladığı Çocuk Oyunları 118×161 cm boyutlarındaydı. 90’dan fazla oyunun resmedildiği eserde, düğün oyunları veya vaftiz gibi gerçek hayatı taklit eden oyunlardan, en tuhaf oyunlara kadar temsiller bulunur.
Figür 1: Sol Üst Bölüm
Solda evin penceresinden, salıncakta sallana bir kız ve maske takıp dışarıya bakan bir çocuk görüyoruz. Biraz sağda bir kız kumla oynarken iki erkek “Tepe’nin Kralı” adlı bir oyun oynuyor. Oyundaki amaç “Kral” olarak büyük bir yığının veya tümseğin tepesinde kalmaktır. Diğer oyuncular mevcut kralı devirmeye ve yerlerini almaya çalışırlar. Kum yığınının sağ tarafında iki kız şövalye dövüşüne benzer bir oyun oynuyor.
Resmin sol üst kısmında ise yüzen, dalış yapan ve ağaca tırmanan çocukları görüyoruz. Çimenlik alanda 3 etekli kız kendi etrafında dönüyor. Onların sağ tarafında, battaniyenin altında bir grup arkadaş arasından “bebeğini” seçen bir kız “Kimi seçeyim?” oyununu oynuyor. Yukarıda, iki çocuk, Roma İmparatorluğu’nda oynanan eski oyunlardan ortak bir ataya sahip İngiliz bovlingi ve Fransız petankıyla yakından ilişkili bir top sporu olan bocce oynuyor.
Yakındaki binanın kemerleri altında birkaç çocuk topaçlarla oynuyor. Daha uzun süre döndürmek için mendil kullanıyorlar. Bu oyun bugün hala bazı Asya ülkelerinde oynanmaktadır. Sağlarında, arkadaşları gerçek bir salondaymış gibi merdivenlerden izlerken diğerleri bir gösteri düzenliyor. Ve evet, doğru görüyorsunuz: yakınlarda bir çocuk idrarını yapıyor. Sanırız oyunun bir saniyesini bile kaçırmak istemiyor.
Figür 2: Sol Alt Bölüm
Bir düğünün taklit edildiğini gördüğümüz sağ üst köşeden baktığımızda çitin yakınında, birkaç çocuk birdirbir oyununu geçerek oynuyor. Evin köşesinde diğer çocuklar körebe oynarken sağlarındaki iki çocuk ise eski Roma ve Yunan zamanlarına dayanan bir el oyunu olan “morra” oynuyor. Her oyuncu aynı anda elini gösterir, herhangi bir sayıda parmağını uzatır ve bir numarayı söyler. Tüm oyuncuların bir araya getirdiği toplam parmak sayısını başarılı bir şekilde tahmin eden herhangi bir oyuncu bir puan alır.
Çocuklar, eğreti bir masada kuşlarla oynar, daldan şapkalar yaparlar, sabun köpüklerini üfleyerek balon yaparlar. Hatta tasmalı bir köpekmiş gibi masaya bağlı bir tuğlaları bile var. Sol alt köşede iki kız beş taş oynuyor. Bir koyunun ayak bileği ekleminin kemikleri olan bir dizi astragalus veya talus ile oynanan bir beceri ve şans oyunudur. Aynı zamanda bir fal oyunuydu.
Evin içinde kızlar bebeklerle oynuyor ve ayrıca bir masanın üzerinde ayinlerde kullanılan cemaatlere ve ayinlere ait bazı küçük nesneler bulunmaktadır. Kemiklerle oynayan kızların arkasında gelmekte olan vaftiz alayını bekliyorlar. Öndeki çocuğun tuttuğu mavi bez yeni doğmuş bir bebek gibidir ve diğerleri de onu bir tören alayı gibi takip etmektedir.
Sol altta küçük çocuk, tahtadan yapılmış oyuncak bir ata binmektedir. Önündeki iki kızdan biri flüt ve davul çalarken, diğeri ise sopayla dışkı karıştırıyor. Arkalarındaki iki çocuk, bir diğer çocuğu kollarına oturtup sallayarak “Papa’nın Koltuğu”nu oynuyor. Varilin önündeki iki erkek çocuk sopa yardımıyla çember yuvarlıyor. Küçük kız bir delikten varilin içine bağırırken, diğer varilin üstündekiler bir turnuva düzenlemiş gibi görünüyor.
Figür 3: Sağ Alt Bölüm
Sol üst köşede, piñata oyunundaki gibi bir sopa tutan gözü bağlı bir çocuk görüyoruz, onun arkasında bir başkası sopalarla yürüyor. Önlerindeki çocuklar birdirbir oynuyorlar. İlk oyuncu ellerini dizlerinin üzerine koyar ve eğilir. Sıradaki oyuncu ellerini birinci oyuncunun sırtına koyar ve bacaklarını her iki yanında genişçe açarak atlar. Alt kısımda bir çocuk balon yapabilmek için domuz mesanesi şişirmeye çalışmaktadır. Onun sağındaki çocuklar ise uzun eşek oyununu oynamaktadır. Resmin sağ alt köşesinde bir kız küçük bir dükkanı varmış gibi yapıyor. Malları ölçmek için terazisi bile var. Masasının yan tarafında Bruegel’in imzası ve 1560 tarihi vardır.
Diğer tarafta birkaç çocuk, oyunda kaybettiği için ceza olarak bir çocuğun poposunu tahtaların üzerinde sektiriyor. Sağ üst köşede kütüğe binen çocuk çubuğa bağlı küçük bir ağ ile böcekleri yakalamaya çalışıyor. Biraz aşağısındaki çocuklar diğer çocuğun saçlarını çekmeye çalışıyor veya şapkasını almaya çalışıyor. Solda, kağıttan taç takan küçük çocuk kucağında bir somun ekmeği taşımaya çalışıyor. Genellikle Noel ve Yeni Yıl’da pişirilen bu somun, St. Michael Günü için de pişirilirdi. Daha da sağda ise bazı çocuklar kimin en uzağa fırlattığını görmek için şapkalarını başka çocuğun açık bacaklarından atıyor.
Figür 4: Sağ Üst Bölüm
Figür 4’ün sağ alt köşesinde, bir grup çocuk körebenin bir versiyonunu oynuyor. Ortadaki çocuk, diğer oyuncuları kovalamak için çubuğa bağlı bir ayakkabıya sahipken, bazıları hâlâ onu durdurmaya çalışıyor. Onların solundaki kızlar ise bovling veya bocce oyunlarına benzer bir oyunu ceviz ve fındık kümeleri kullanarak oynuyor. Bir tür kamu kurumu gibi görünen büyük binanın hemen girişinde kız çocuğu, süpürgeyi parmağında dengede tutmaya çalışıyor. Bu, belki de siyasi bir gönderme olabilir.
Bazıları duvar boyunca bovling oynuyor, bir çocuk duvara tırmanmaya çalışıyor, arkadakiler ise o kadar şiddetli kavga ediyor ki, bir kadın onları sakinleştirmek için üzerlerine su döküyor. İki binanın arasından çıkan, “şeytanın kuyruğu” veya “yılan” oyunu oynayan bir konvoy, önlerinde ise dini tören geçidini taklit eden başka bir konvoy var.
Sağ üst tarafta duvarın dibinde, kızlar koro şeklinde şarkı söylerken yolun ortasında bir çocuk başka bir çocuğu omuzlarının üstünde taşıyor. Arkadaki binanın önünde çocuklar birbirlerini banktan itekliyor. Onların sağındakiler ise süpürgeye biniyor. Daha arkada, sokağın ortasındaki çocuklar St. John ateşini yakmışlar ve ateşe sopa atıp etrafında dans ediyor gibi görünüyorlar.
Bunlar, 1560’ların Güney Hollanda’sında çocukların oynadığı oyunlardı. Bruegel’in Çocuk Oyunları’nda eğlenceli, enerjik ve masum oyunların yanı sıra çocukları bir yetişkin olarak gelecekteki yaşamlarına hazırlayan oyunlar da görüyoruz. Oynamanın amacı buydu.
Squid Game’de geçen sanat göndermeleri sırasıyla; Judy Chicago, Akşam Yemeği Partisi, 1979; M.C Escher, Görecelik, 1953; Edvard Munch, Çığlık, 1893
