Kara deliklerin etraflarındaki boşluktan büyük miktarda madde yutmaları gayet normal bir olaydır. Dünyadan fark edebileceğimiz kadar parlak olan X-ışınlarının görkemli parlamalarının saçılmasını sağlarlar ve bunu da kara deliğe doğru emilen ve bu sayede yüksek derece sıcaklıkların ısınmasını sağlayan maddenin yardımıyla gerçekleştirirler.
Çeviren: Ayşenur Depe
Bu, tipik bir kara delik hareketidir. Anormal olansa geçen sene keşfedilen ve 250 milyon ışık yılı uzaklıktaki bir galaksinin merkezinde bulunan süper kütleli kara deliğin gönderdiği X-ışını parlamalarının şaşırtıcı hareketi. Her dokuz saatte bir, kara delikten X-ışını parlamakta.
Titiz bir çalışmanın ardından İngiltere Leicester Üniversitesi’nden gök bilimci Andrew King bu hareketin sebebini bulduğunu düşünüyor:
Ölü bir yıldızın kara delikle temasını onun yörüngesinde eliptik bir biçimde dokuz saat sıkışarak devam ettirmesi. Her yakın geçiş ya da enberi noktasında kara delik yıldızın parçacıklarını daha çok yutuyor.
King ‘’Bu beyaz cüce yıldızı kara deliğe yakın olan eliptik bir yörüngede kapana kısılıp her dokuz saatte bir etrafında dönmekte. Kara deliğin olay ufkunun yarıçapının yaklaşık 15 katı kadar olan en yakın yaklaşımı esnasında, iki uzay gemisinin de tespit etmiş olduğu, yıldızdan çıkan gaz, kara deliğin etrafındaki toplanma diskine girer ve sonucunda X-ışınlarını salar.’’ açıklamasında bulundu.
Kara delik GSN 069 isimli galaksinin çekirdeğinde bulunmaktadır ve Güneş’in kütlesinin yalnızca 400.000 katı kadar olup süper kütleli kara deliklere kıyasla oldukça küçüktür. Böyle olmasına rağmen aktiftir ve kara deliği besleyen ve büyümesini sağlayan sıcak bir toplanma diskiyle çevrilidir.
King’in modeline göre kara delik, kırmızı dev yıldızın- Güneşvari yıldızın son gelişme safhasıdır- biraz daha yakından dolaşması esnasında aktif toplanma işlemini geçekleştirmektedir. Kara delik dış katmanlarından yıldızı hızlıca çıkarmakta, gelişim safhasını beyaz cüceye geçirmekte ve ölü çekirdek, yıldız çekirdeksel yakıtını saldığında varlığını korumaya devam etmektedir (beyaz cüce yıldızlar; canlı yıldızların kaynaşım süreçleriyle değil, artık ısı ile parlarlar).
Fakat yolculuğuna devam edemeden beyaz cüce yıldız kara deliğin etrafındaki yörünge tarafından yakalanır ve onu beslemeye devam eder.
King, X-ışını parlamalarını kara delik kütle transferi ve yıldızın yörüngesiyle üretilen parlamalara dayanarak kütlesini bulmayı da başardı. Beyaz cüce yıldızının Güneş kütlesinin yaklaşık 0.21 katı olduğunu hesapladı.
Aslında bu beyaz cüce yıldızı için oldukça normal bir kütle. Hem yıldız evrimi ve beyaz cüce yıldızlarına dair bilgilerimiz dahilinde hem de yıldızın beyaz cüce olduğunu varsaydığımızda, helyum açısından zengin ve hidrojenden uzun zamandır yoksun olduğu sonucunu çıkarabiliriz.
King ‘’250 milyon ışık yılı uzaklıktaki küçük bir yıldızın yapısını, kütlesini ve yörüngesinin yorumlandığını düşünmek gerçekten olağanüstü.’’ açıklamalarında bulundu.
Ayrıca King, parametrelere bakarak yıldızın yörüngesinin aynı bir topacın hızının azalması gibi hafiften sallandığını düşünüyor. Bu sallantı her iki günde bir tekrarlanıyor gibi gözükmektedir. Biz de sistemi yeterince uzun gözlemlersek belki de bunu fark etme şansımız olacaktır.
Kara deliklerin zamanla daha da çok büyük hale gelmesi bu mekanizma sayesinde gerçekleşiyor olabilir. Fakat bunu doğrulayabilmek adına bu tarz sistemleri daha çok incelemeliyiz zira tespit etmek çok da kolay değil.
GSN 069’un kara deliği daha düşük kütleli olduğundan yıldız daha yakın bir yörüngede dolaşabilir. Çok daha büyük bir kara delikten kurtulabilmek için yıldızın daha büyük bir yörüngede olması gerekir ki bu da belli aralıklarla gerçekleşen yutma işleminden kaçmanın daha kolay olduğu anlamına gelir. Yıldız, kara deliğin çok yakınında dolaşıyorsa kara delik tarafından yok edilir.
Tabi bir buluşun ardından diğer sistemleri de keşfetme umudu artıyor.
King, ‘’Astronomik açıdan bakacak olursak bu olay yaklaşık 2,000 yılda bir elimizdeki teleskoplarla görülebilir yani diyebiliriz ki bu olaya şahit olduğumuz için fazlasıyla şanslıyız keza evrenin herhangi bir yerinde gerçekleşen pek çok olayı göremiyor olabiliriz.’’ dedi.
Yıldıza gelecek olursak eğer herhangi bir değişiklik olmazsa olduğu yerde kalacak, kara deliğin yörüngesinde dönecek ve yavaş yavaş milyarlarca yıl sürecek şekilde parçalara ayrılacak. Bunun sonucunda gezegensel kütleye ya da en sonunda gaz bulutuna dönmeden önce boyutunda büyüme, yoğunluğundaysa azalma gerçekleşecektir- beyaz cüce yıldızları Dünya’dan biraz büyüktür.
