Albert Einstein bir zamanlar Marie Curie’ye eleştirmenleri görmezden gelmesini öneren bir mektup yazmıştı. Aralık 2014’te Albert Einstein hayranları için uzun zamandır beklenilen an gelmişti: Einstein’ın kişisel notları, mektupları, günlükleri ve kartpostallarından oluşan bir hazine “Dijital Einstein Kâğıtlar” projesi aracılığıyla çevrimiçi olarak kullanıma sunuldu.
Yaklaşık 5.000 belge onun zihniyetine dair bazı içgörüler sağladı ancak çoğu kişi için göze çarpan öncü kadın fizikçi Marie Curie’ye halkın özel hayatı, öğrenme hevesleriyle nasıl başa çıkacağı konusunda Einstein’ın bilgeliğini sunan mektubuydu.
Eleştirmenlerin, Curie’nin Fransız Bilimler Akademisi’ne katılma teklifi sırasındaki saldırısı!
Yıl 1911’di ve eleştirmenler, 1906’da bir at arabası kazasındaki zamansız ölümünden önce 1903 Nobel Fizik Ödülü’nü kocası Pierre ile paylaşan, Polonya doğumlu, harika kadın Curie’den nefret ediyorlardı.
Curie’nin prestijli Fransız Bilimler Akademisi’ne kabul edilen ilk kadın olma teklifi, basında ateşli bir şekilde tartışılmıştı. Eleştirmenler öncelikle:
- koltuğu bir yaşlıya teslim edip sırasını beklemesi,
- bilimsel uğraşları erkeklere bırakması gerektiğini savunuyor ve
- Polonya’ya geri dönmesini tartışıyorlardı.
Curie, kablosuz telgrafa katkılarıyla tanınan Édouard Branly’ye yakın oy alarak kaybetti. Ancak reddedilmesinin acısı ve adaylığıyla ilgili medyadaki olumsuz haberler; daha genç, evli ortağı Paul Langevin ile olan ilişkisinin açığa çıkmasının ardından gelen öfke ile karşılaştırıldığında parkta bir yürüyüş olacaktı.
Sevgilisinin karısı ilişkilerini ifşa etmekle tehdit etti!
Langevin, Pierre’in ölümünden önce Curieler’le yakın çalışmıştı ve ortak kederi ile Langevin’in sorunlu evliliğinin birleşimi; dul eşi ve eski öğrenciyi, Paris’te gizlice bir daire kiraladıkları noktaya getirdi.
Ancak ilişkileri, Langevin’in karısı Jeanne için pek bir sır değildi ve 1911’in başlarında bir müfettiş, Paris’e girip “muhabbet kuşlarının” mektuplarını çalmıştı.
Jeanne, kirli çamaşırlarını halka açmakla tehdit ederken Curie ve Langevin, yılın büyük bir bölümünde ayrı kaldılar ta ki Ekim ayında, Brüksel ve Belçika’daki Solvay Konferansı’nda Einstein gibi diğer entelektüel aydınlarla yeniden bir araya gelene kadar.
Einstein mektubunu, Curie basında ifşa edilirken gönderdi!
Curie; kasım ayı başlarında evine döndüğünde Langevin ile olan ilişkilerinin, Fransız magazinlerinin ön sayfalarında patlak verdiğini gördü. Onun mahremiyete yönelik inkâr ve çığlıkları, başka bir yayının birkaç hafta sonra bazı aşk mektuplarını basarak skandalın kapağını patlatana kadar işleri bir şekilde kontrol altında tuttu.
Curie’nin yuva yıkan biri olduğu ve Fransa için bir rezalet olduğu hakkındaki öfkeli başyazılar, bu kez ise Kimya’da bir kez daha Nobel Ödülü sahibi seçildiği haberini neredeyse gölgede bıraktı. Bu seferse rahatsızlık verici durumdan geri adım atmaya çalışmaları üzerine İsveç Akademisi, Curie’den aralık ayındaki ödül törenine katılmamasını istedi.
Hayatının en çalkantılı dönemlerinden birinin ortasında, Solvay Konferansı esnasında Einstein’dan, “parıl parıl bir zekâ” olarak adlandırdığı Marie Curie’ye şu cesaret verici sözlerini sunan destek mektubu geldi:
Saygıdeğer Bayan Curie,
Söyleyecek mantıklı bir şey olmadan sana yazdığım için n’olur bana gülme. Ancak halkın şu anda sizinle ilgilenmeye cesaret ettiği temel tavır, beni o kadar öfkelendiriyor ki bu hissi kesinlikle açığa çıkarmam gerekiyor. Her ne kadar, isterseler size saygı duysun isterseler de sansasyonellik arzusunu doyurmaya çalışsın, bu ayaktakımını sürekli olarak küçümsediğinize inanıyorum. Zekânıza, güdünüze ve dürüstlüğünüze ne kadar hayran kaldığımı ve Brüksel’de kişisel olarak tanıştığınız için kendimi şanslı gördüğümü söylemem gerekiyor. Bu sürüngenler arasında sayılmayan herkes, şimdi daha önce olduğu gibi, aramızda siz ve Langevin gibi, temas halinde olmayı ayrıcalıklı hisseden gerçek insanlar olduğu için kesinlikle mutludur. Ayaktakımı sizinle meşgul olmaya devam ederse, o zaman o saçmalığı okumayın, onun yerine bırakın bu haberler hangi sürüngenler için uydurulmuşsa onlar okusun!
Size, Langevin’e ve Perrin’e en dostane saygılarımla, çok içtenlikle,
Einstein
Not: Planck’ın radyasyon alanındaki diatomik molekülün hareketinin istatistiksel yasasını, doğal olarak yapının hareketinin standart mekaniğin yasalarını takip etmesi kısıtlaması altında, çılgınca olsa da, saptadım. Yine de bu yasanın gerçekte geçerli olduğuna dair umudum çok küçüktür.
Curie ve Einstein Dostluğu
Curie, nihayetinde toparladı ve İsveç Akademisi’in ödül törenine olaysız bir şekilde katılacağını bildirdi. Ve manşetlere neden olan ilişkinin öfkesi, Langevin karısıyla mahkeme dışında işleri halletmesiyle, kaçınılmaz olarak patlak verdi.
Einstein’ın desteği için minnettar olan Curie, ünlü bilim arkadaşıyla yakın bir bağ kurmaya devam etti. 1913 yazında çocuklarıyla birlikte tatil yaptılar ve daha sonra 1922’de Paris’te ders vermesi için lobi yaparak Alman karşıtı duygulara karşı çıktı.
Einstein; halka açık figürlerin çirkin raporlarını yiyip bitiren sürüngenleri fazlasıyla küçümseyip 1935’te New York Roerich Müzesi’nde düzenlenen bir anma töreninde, ölen arkadaşı için nazik sözlerden başka bir şey söylemedi.
Seyirciye, “Onun insan ihtişamına hayranlığım giderek arttı” dedi. “Gücü, iradesinin saflığı, kendine olan sadakati, nesnelliği, dürüst yargıları – bunların hepsi nadiren tek bir bireyde bir arada bulunan türdendi. … Bayan Curie’nin güçlü karakteri ve bağlılığı, küçük de olsa Avrupa’nın entelektüellerinde bulunsaydı Avrupa daha parlak bir gelecekle karşı karşıya kalırdı.”
