Adalet Ağaoğlu'nun Sesi

Postmodern Türk edebiyatının kendi çizgisini bulmuş usta yazarlarımızdan Adalet Ağaoğlu (evlenmeden önceki adıyla Adalet Sümer), 13 Ekim 1929 yılında Ankara’nın Nallıhan ilçesinde dünyaya geldi.

Çocukluk ve gençlik yıllarını yeni kurulmuş Türkiye Cumhuriyetinin başkentinde geçirmesi ona ülkenin siyasî, sosyolojik ve psikolojik koşullarını yakından tanıma imkânı sundu. Bu durumu fırsata çeviren Ağaoğlu, dönemi eserlerinde ustaca işleyerek okurlarına yeni kurulan Türkiye Cumhuriyetini başarılı ve gerçekçi bir şekilde yansıttı.

İlkokulu Nallıhan’da okuyan yazar, Nallıhan’da ortaokul olmadığı için 1938 yılında Ankara’ya yerleşti. 1946’da Ankara Kız Lisesinde ortaöğrenimini tamamladı. 1950’de Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya fakültesi Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden mezun oldu. 1951’de Ankara Radyosuna girdi ve TRT kuruluncaya kadar burada çalıştı. 1971 yılında bu kurumdan ayrılana kadar çeşitli görevlerle TRT’de bulundu.

Uzun yıllar Ankara’da yaşayan Adalet Ağaoğlu, 1954 yılında evlendiği eşi Halim Ağaoğlu ile 80’li yıllarda İstanbul’un kalabalığına karıştı, kendi deyimiyle İstanbul’a göç etti. 1996 yılında Boğaz’da yürüyüşe çıktığı sırada yaşadığı korkunç kaza hayatının önemli olaylarından biri. Eşi Halim Ağaoğlu, benzeri bir olayı kazadan bir gün önce eşinin rüyasında gördüğünü dile getirmiş:

“İkimiz deniz üstünde seyreden bir kayıktaymışız. Eşim birden bire denize düşmüş. Kayıkçı onu orada bırakarak kıyıya doğru kürek çekmiş. Eşim de yüzerek kıyıya varabilmiş. Amacı kayıkçıyı izleyerek nerede bulunduğunu tespit edebilmekmiş. Kayıkçının vardığı yer büyük bir şehirmiş. Eşim işte bu sırada ter içinde uyanmış.” Boğaz’ın serin sularına düşen Ağaoğlu da tıpkı rüyasında gördüğü gibi yüzerek kurtulmuştu.

Adalet Ağaoğlu, yazı hayatına tiyatro ve şiirle adım atsa da onu ön plana çıkaran romancılığı oldu. Sevim Uzgören’le birlikte yazdığı Bir Oyun Yazalım adlı oyun, 1953’te Ankara’da sergilendi. 1964’te kaleme aldığı Evcilik Oyunu da sergilenen bir diğer oyunu.

Oyunlarında –romanlarında da olacağı gibi- toplum sorunlarına duyarlı oldu. Toplum sorunlarıyla birlikte bireyin psikolojik ve aile içi baskısını da işledi.

Neden roman yazdığı sorusuna “İnsan haklarına karşı tecavüzde bulunan her duruma karşı bir çığlık olarak…”* cevabını veren Ağaoğlu’nun 1973’te yazdığı ilk romanı Ölmeye Yatmak, ses getiren Dar Zamanlar Üçlemesi’nin de ilk kitabı. Ağaoğlu, başkahraman Aysel’in 07.22’den 08.49’a kadar ölmeye yatmasıyla beraber yeni kurulmuş Türkiye Cumhuriyeti’nin gelenek ile modern arasında bocalamasını, baskı dönemi altında aydınların içsel bunalımını, kimlik çatışmasını, kadın erkek ilişkilerini, kadın olmayı ve bu gibi konuları farklı anlatıcılar tarafından çarpıcı bir üslûpla işledi.

Siyasî, sosyal ve psikolojik baskıları her bir anlatıcıya kendi varoluş sorunu haline getirerek kendince yorumlattı. Yapmacıklığa ve çelişkiye düşmeden her bir karakteri kendi dilinde ustaca konuşturdu.

Bu konulara ve sorunlara çocukluk ve gençlik yıllarında bizzat şahit olması dönemi gerçeklik algısıyla sunmasına sebep olur ki bu durum belki de Ağaoğlu’nun Türk edebiyatı romancılığında adını anmamızın en büyük etkilerinden biridir. Aysel’in ölmeye yatması bir nevi Adalet Ağaoğlu’nun kendisiyle hesaplaşmasıdır.

Üçlemenin ikinci kitabı olan Bir Düğün Gecesi’ni ise 1979 yılında yazdı. “Ölmeyeceksek içelim bari!” cümlesiyle başlayan Bir Düğün Gecesi’nde yine aynı sorunlar ve konular işlenmekle birlikte Türkiye siyasetinin dönüm noktalarından olan 12 Mart Olayı da bu kitapta yer aldı. Birden fazla anlatıcının getirdiği çok seslilik okurken kafa karıştırıcı ya da zorlayıcı gibi görünse de esere ayrı bir atmosfer sağladı.

Bilinçakımı, iç monolog, geriye dönüş gibi teknikleri eserlerine ustaca yerleştiren yazar, Bir Düğün Gecesi’nde bağımsız konuşma tekniğini ilk defa deneyerek edebiyat kitaplarında da yer edindi. Ölmeye Yatmak kadar dar bir zaman anlatılmasa da -görünüşte 1 saat 27 dakika anlatılıyor- bu kitapta da Aysel’in yeğeni Ayşen’in düğün gecesi anlatılıyor. Düğün çerçevesi altında her bir karakterin geçmişine, kimi zaman mahremine şahitlik ediyoruz.

Döneminde eleştirilere maruz kalan eser, Fethi Naci’nin deyimiyle sevgisizliklerin, yıkılışların, kuşkuların, kaçışların ve kendinden hoşnutsuzlukların romanı. Bir Düğün Gecesi, 1979 Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Ödülü ve 1980 Orhan Kemal Roman Armağanı’na lâyık görüldü.

Üçlemenin sonuncusu Hayır…’ı 1987 yılında yazdı. Aynı çok seslilik –daha az kişiyle olsa da- devam etmekle birlikte düşünce ve soyutluk üçlemenin diğer iki kitabına kıyasla daha merkezde yer aldı. Olaylar mektuplar eşliğinde ilerlerken bir yandan da Aysel’in ‘Aydınların Ölümü ve Geleceğin Başkaldırısı’ araştırması üzerinden intihar ve ölüm olgusuna dikkat çekildi.

Dert Dinleme Uzmanı’ysa 27 yıllık aradan sonra 2014 yılında yazdığı üçlemenin dördüncü kitabı. Dert Dinleme Uzmanı, nerede ne zaman geçtiği bilinmeyen, adını bilmediğimiz editör kahramanımızın bilinmezliklerini ve uzmanlıklarını konu alıyor. Ne yazık ki bu kitap okurlar tarafından üçleme kadar tutulamadı.

Türk edebiyatındaki kendi özgün sesini yıllara meydan okurcasına kaybetmeyen 90 yaşındaki Adalet Ağaoğlu, bir röportajında ister istemez ölümü düşündüğünü dile getirdi.

“Adalet, öleceksen acı çekmeden öl. Yaşamak iyi ama acı çekerek yaşamak başka. Yıpranarak ölmek başka”**

Eserleri:

Roman

Ölmeye Yatmak (1973), Fikrimin İnce Gülü (1976), Bir Düğün Gecesi (1979), Yazsonu (1980), Üç Beş Kişi (1984), Hayır (1987), Ruh Üşümesi (1991), Romantik Bir Viyana Yazı (1993), Dert Dinleme Uzmanı (2014)