Eğer 2012 ve Armageddon filmlerini izlediyseniz veya On the Beach kitabını okuduysanız, dünyadaki bildiğimiz hayatı bitirebilecek tehditlerden bazılarını da biliyorsunuzdur. Güneş kötü şeyler yapabilir. Meteor çarpabilir. Varlığımızı nükleerleyerek yok edebiliriz. Bir çok hatırı sayılır nesil tüketecek seviyede olay vardır. Ölmek içinse bundan çok daha fazla yol var!
Çeviren: Ece Çor
Fakat öncelikle, nesil tüketecek olay aslında nedir? Nesil Tüketecek Seviyedeki Olay veya NTSO, gezegendeki canlı türlerinin büyük bir kısmının yok olmasıyla sonuçlanan felakettir. Bu, canlı türlerinin normalde her gün gerçekleşen neslinin tükenmesi olayı değildir. Bu, tüm yaşayan canlıların yeryüzünden temizlenmesi de değildir. Başlıca nesillerin tükenmesine neden olan olayları taşların tortulaşması ve kimyevi bileşimlerini, fosil kayıtlarını, doğal uydularda ve diğer gezegenlerde gerçekleşen geniş çaplı olayların kanıtlarını inceleyerek tanımlayabiliriz.
Geniş çaplı nesil tükenmelerine sebep olabilecek düzinelerce olay vardır ancak bunlar, az sayıda kategoride gruplanabilirler.
01.GÜNEŞ BİZİ ÖLDÜRECEK:
Dünyadaki bildiğimiz hayat, güneş olmadan var olmazdı, ama dürüst olalım. Dev ateş topu, Dünyaya kin tutmuş durumda. Bu listedeki diğer felaketler gerçekleşmese bile güneş, sonumuzu getirecek. Güneş gibi yıldızlar, hidrojeni eriterek helyuma çevirdiklerinden, zamanla daha parlak yanarlar. Güneş, önümüzdeki 1 milyon yıl içinde %10 kadar daha parlak olacak. Bu, kayda değer görünmezken, daha çok suyun buharlaşmasına sebep olacak. Su bir sera gazıdır, bu sebeple atmosferde ısıyı hapseder, bu da daha çok buharlaşmaya sebep olur. Güneş ışığı suyu hidrojene ve oksijene çevirecek, bu gazlar uzayda süzülebilecek. Eğer herhangi bir hayat devam ederse, Güneş, Mars’ın yörüngesine kadar genişleyerek devasa kırmızı evresine girdiğinde ateşli bir kaderle karşılaşacak. Güneş’in içinde hiçbir canlının hayatta kalmasının imkanı yok.
Fakat güneş bizi taçküre kütle atımı* ile istediği herhangi bir zamanda öldürebilir. İsminden anlayabileceğiniz üzere bu, favori yıldızımız Güneş’in taç şeklindeki yapısından yüklenmiş plazmaları dışarı attığında gerçekleşir. Taçküre kütle atımı, maddeyi herhangi bir yönde gönderebildiğinden genelde bu maddeler direkt olarak Dünyaya çarpmaz. Bazen, bize sadece güneşsel fırtına veya aurora bahşeden ufak parçalar Dünyaya ulaşır. Ancak taçküre kütle atımının dünyayı kızartması da olasıdır.
Güneş, dostlara sahiptir(ve onlar da Dünyadan nefret eder). Yakınlardaki (6000 ışık yılı uzakta) bir süpernova, nova veya gama ışını yanığı hayatı Güneş’in ultraviyole radyasyonunun merhametine bırakarak organizmaları aydınlatabilir ve ozon tabakasını yok edebilir.
Bilim insanları, gama yanığının veya bir süpernovanın Son-Ordovisyen nesil tükenmesine yol açabileceğini düşünüyor.
- MANYETİK DÖNÜŞLER BİZİ ÖLDÜREBİLİR:
Dünya gezegeni, yaşamla arasında aşk-nefret ilişkisi olan devasa bir magnettir. Bu manyetik alan bizi güneşin saçtığı en kötü felaketlerden korur. Sık sık, kuzey ve güney manyetik kutuplarının konumu değişir. Bu tersine dönmelerin ne sıklıkla gerçekleştiği ve manyetik alanın rayına oturmasının ne kadar uzun sürdüğü son derece değişkendir. Bilim insanları kutupların bu dönüşü sonucunda ne olacağından tam olarak emin değiller.Belki hiçbir şey olmayacak. Belki de zayıflayan bu manyetik alan Dünya’yı, çok fazla oksijenini sömürecek olan solar rüzgarlara karşı savunmasız bırakacak. Hani şu insanların soluduğu gaz olan. Bilim insanları bu manyetik dönüşlerin her zaman nesillerin tükenmesine yol açacak olaylar olmadığını söylüyorlar. Sadece bazen…
- KOCA, KÖTÜ METEOR:
Asteroid veya bir meteorun çarpma etkisinin kuşkusuz bir kütle imha felaketine, (Cretaceous-Paleogene felaketi) sebep olduğunu öğrendiğinizde şaşırabilirsiniz.Diğer etkilerse nesillerin tükenmesine yol açan ana sebep değil sadece yan etkenlerdir.
İyi haber şu ki; NASA, çapı 1 kilometreden büyük olan kuyruklu yıldız veya asteroidlerin %95’ini tanımladığını iddia ediyor. Diğer iyi haber ise bilim insanları bir objenin tüm hayatı silip süpürmesi için 100 kilometreden(60 mil) büyük olması gerektiğini öne sürüyor. Kötü haber ise dışarıda günümüz teknolojisiyle saptayamadığımız ve hakkında bir şey yapamadığımız %5 lik bir tehlike var.(Hayır Bruce Willis nükleer bomba infilak ettirip bizi kurtaramaz.)
Belli ki, meteor çarpmasında yüzey seviyesindeki canlılar ölecektir. Çok daha fazlası şok dalgası, depremler, tsunamiler ve alev fırtınalarından ölecektir. İlk etkilerden dağ kalanlar ise uzun süre atmosfere saçılan enkaz iklimleri değiştireceğinden yemek bulmakta zorlanacak ve ölecektir. Bu sebeple ilk aşamada hayatta kalmak yerine meteorun altında kalsanız iyi edersiniz.
- DENİZLER:
Sahilde bir gün, Dünya dediğimiz kürenin mavi kısmının, derinlerindeki köpek balıklarından daha ölümcül olduğunu fark edene kadar kulağa cennet gibi gelir. Oysa okyanuslar nesil tüketecek seviyedeki olaylara sebep olabilecek sayısız yola sahiptir.
Metan kafes bileşikleri, (su ve metandan oluşan moleküller) bazen, kafes bileşiği silahı denen metan patlamaları oluşturan kıtasal kabuklardan kırılır. Bu “silah” devasa boyutlarda sera gazı metanı atmosfere fırlatır. Bu tarz olaylar genelde Son-Permian ve Erken-Geç Yüksek Sıcaklık olayları ile ilişkilidir ile ilişkilidir.
Uzun vadede su seviyesindeki yükselme veya alçalma da nesillerin tükenmesine yol açabilir. Alçalan deniz seviyesi, yer kabuğu tabakasını açığa çıkararak sayısız deniz canlısını öldürdüğünden dolayı daha sinsidir. Bu da bölgesel eko-sistemi bozarak nesil tüketecek seviyedeki olaylara yol açar.
Denizlerdeki kimyasal dengesizlikler de aynı zamanda nesillerin tükenmesine yol açar. Denizlerin orta veya üst katmanları oksijensiz kaldığında ölüme yol açan olaylar zinciri oluşur. Bir çok NTSO denizlerin oksijensiz kalmasından dolayı gerçekleşmiştir.
Bazen denizlerdeki organizmalar için gerekli elementlerin(örneğin selenyum) seviyesi düşer ve bu kütle ölümüne yol açar.Bazen termal havalandırmalardaki sülfat azaltıcı bakteriler kontrolden çıkar ve ozon tabakasını incelterek hayatı ölümcül UV ışınlarına maruz bırakan aşırı hidrojen sülfit salgılar. Okyanuslar ayrıca yüksek tuzluluk oranı olan suların derinlere çöktüğü periyotlarda yaşar. Derinlerdeki oksijensiz sular yüzeye çıkarak yüzeyde yaşayan organizmaları öldürür.
Sahil artık o kadar da sevimli görünmüyor, değil mi?
- VE KAZANAN… YANARDAĞLAR:
Alçalan deniz seviyeleri 12 nesil tüketen olayla ilişkilendirildiyse de bunlardan sadece 7 tanesi çok büyük çaplı tür kaybına yol açmıştır. Diğer yandan yanardağlar her biri devasa olan 11 tane NTSO’a yol açmıştır.
Son-Permiyen, Son-Triassic ve Son-Kretase felaketleri, bazalt seli denen volkanik patlamalar ile ilişkilidir.
Yanardağlar, toz açığa çıkararak, sülfür oksit ve fotosentezi engelleyerek besin zincirlerini çökerten karbondioksit gazları salarak, asit yağmurlarıyla kara ve denizleri zehirleyerek ve küresel ısınmayı artırarak öldürür. Bir sonraki Yellowstone’a uğrayışınızda biraz durun ve bir yanardağ patladığındaki etkilerinin düşünün. Neyse ki Hawaii’deki yanardağlar gezegen öldüren türden değil.
- KÜRESEL ISINMA VE SOĞUMA:
Eninde sonunda kütlelerin nesillerinin tükenmesinin nihai sebebi, genelde başka olayların sonucu olan küresel ısınma ve soğumadır. Küresel soğuma ve buzullaşmanın bir çok nesil tüketen olaya katkı sağladığına inanılıyor. Havalar soğuyup bir çok canlı türünü ölümüne sebebiyet verdiğinde ise donarak buz kütlelerine dönmesi sebebiyle azalan deniz seviyesinin çok büyük etkileri oldu.
Küresel ısınma ise çok daha büyük etkileri olan bir katil. Fakat bunun için dünyanın solar fırtınalarla aşırı ısınmasına veya devasa kızıl topa(güneş) ihtiyaç yok. Problemin sebebi çoğunlukla, yükselen sıcaklıkların sera gazlarını da denklemimize katarak su seviyesini artırması ve okyanusların oksijensiz kalmasıdır. Dünyamızda, bu olaylar zaman içerisinde hep dengeli bir şekilde gerçekleşmiştir ancak bilim insanları Dünya’nın Venüs’ün yolunda gidebileceğine inanıyorlar. Bu tarz bir senaryoda küresel ısınma tüm gezegeni silip süpürebilir.
- KENDİ EN KÖTÜ DÜŞMANIMIZ:
Eğer bir meteorun dünyaya çarpmasının veya bir yanardağın patlamasının çok uzun süreceğine karar verirsek, insan ırkının kendini yok etme konusunda bir çok seçeneği var. Dünya çapında nükleer bir savaş başlatarak, aktivitelerimiz sonucu iklimleri değiştirerek veya eko-sistemi çökertmeye yetecek sayıda hayvan öldürerek nesillerin tükenmesine yol açabiliriz.,
Nesillerin tüketen olayların içten pazarlıklı yanı, sıklıkla bir ya da birden fazla canlı türüne baskı yapan ve bununla da çok daha fazla türü yok edebilecek bir domino etkisi yaratan kademeli olaylar olmasıdır. Bu yüzden bu listedeki herhangi bir ölüm zinciri, genelde birden çok katil içerir.
Özetle:
- Nesil Tüketecek Seviyedeki Olaylar ya da NTSO, gezegendeki çoğu canlının yok olmasıyla sonuçlanan felaketlerdir.
- Bilim insanları bazı NTSOları önceden tahmin edebilirler, ancak çoğu tahmin edilemez veya önlenemezdir.
- Bazı canlılar NTSOlardan sağ kurtulsa bile eninde sonunda Güneş, Dünyadaki hayatın kökünü kurutacak.
