İnsan dilinin ana hatlarını öğrenmeyi başaran, işaret dili konuşan ilk şempanze Washoe’nun ölümünün üzerinden beş yıldan biraz fazla bir süre geçti. Esaret altındaki birçok diğer şempanze gibi, şempanze Washoe annesi öldürüldükten sonra doğal yaşam alanından koparılmıştı. Biyomedikal araştırmalar için satılması beklenirken, kendisini Nevada Üniversitesi’nde araştırmacı olan Dr. Allen ve Beatrix Gardner’ın yanında buldu.
Çeviren: Abdulkadir Bekdemir
Bu araştırmacılar Washoe’yu ‘cross-foster’ modeline göre büyüttüler, yani onu bir insan çocuğu gibi yetiştirdiler. Yazının sonundaki videoda görebileceğiniz üzere Washoe kısa zaman içinde dişlerini fırçalamayı, kıyafetlerini giyinmeyi ve oyun oynamayı öğrendi.
Daha da önemlisi Washoe insan kelimelerini kullanmayı (konuşmayı) öğrendi. Şempanzelerin insan sesini taklit etmesini sağlamaya yönelik olan önceki denemeler, şempanze ses tellerinin, konuşmak için yaratılmamış olmasından dolayı başarısızlıkla neticelenmişti. Bu yüzden araştırmacılar ona Amerikan işaret dilini öğretti. Böylece, Washoe, el işaretlerini kullanarak, bizim dil diye tanımladığımız şeyin şempanzeler tarafından kullanılabileceğini kanıtlayan ilk şempanze oldu.
Sadece taklitten ziyade, Washoe’nun öğrendiği kelimeler arasında bağlantı da kurabildiği gözlemlendi. Harward’lı psikolog Robert Brown, Washoe’nun bir kuğu gördükten sonra ‘su’ ve ‘kuş’ işareti yapmasının, dış uzaydan bir s.o.s sinyali almak gibi olduğunu belirtti.
Washoe öğretmenlik bile yaptı, araştırmacılardan hiçbir yardım almaksızın, evlatlık oğlu Louis’e elliye yakın Amerikan işaret dili kelimesi öğretti.
Şempanze Washoe hakkındaki en dokunaklı hikâyelerden biri, düşük yaptıktan sonra birkaç haftalık izine ayrılan bir araştırmacıyı içeriyor. Araştırmacı geri döndüğünde Washoe ona gözle görülür bir şekilde dargındı. Washoe düzenli yaşantısının bozulmasından hiç memnun değildi. Araştırmacı yokluğunu açıklamak için Washoe’ya, işaret diliyle, ‘BEBEĞİM ÖLDÜ’ dedi. Washoe bir an başını eğdi, ardından araştırmacının gözlerinin içine baktı ve parmağını gözünden yanağına doğru götürdü (işaret dilinde ağlamak anlamına gelir). Araştırmacının ayrılmasını istemeyen Washoe ‘LÜTFEN İNSAN SARIL’ dedi. Washoe kendisi de düşük yapmasından dolayı iki çocuğunu kaybetmişti.
Tüm dil yeteneği öz farkındalığı ve empatisine karşın, şempanze Washoe diğer şempanzeler ile karşılaştırıldığında özel bir yeteneğe sahip değildi. O daha çok bir çağ açıcıydı. İnsan olmayan birçok primat onun ölümünün ardından daha karmaşık sözcükler ve ifadeleri öğrenmeyi başardı. Binlerce şempanze, tenha araştırma laboratuvarlarında, özel evlerde ve eğlence endüstrilerinde kullanılmak üzere doğal alanlarından koparılmış veya sırf bu amaçla yetiştirilmişlerdir. Washoe’nun bize öğrettiği, her şempanzenin onun yaptığı şeye, öğrenmeye yatkın olduğu ve bir dereceye kadar bizimle kendi dilimizi konuşabildiğidir.
