Lilith ismi İncil’de bulunmuyor bile ama bazı Yahudi efsanelerine göre Lilith, Adem’in ilk karısıydı. Bu efsane, binlerce yıldır eski Mezopotamya ve Yahudi inançlarını birbirine karıştırmıştır. Lilith’in geleneksel tanımı, eski şeytani bilgiyi İncil’deki evrenbilim ile, genellikle cinsiyet normlarına meydan okuyan bir şekilde harmanlayarak Lilith’in korkunç bir gece cadısı olarak tasvir edilmesine yol açar. Lilith’in tanrısız ve baştan çıkartan olarak yapılan tasviri, onun Yahudi inancı ve Mezopotamya geleneklerindeki incelikli rolünün kabullenilmesini başarısız kılıyor. Lilith’in önemini anlamak için kökenleri ve tarih boyunca oynadığı roller bilmek bize yardımcı olacaktır. Lilith hakkında bildiğimiz her şeyi sizler için maddeler halinde sıraladık, keyifli okumalar…
1. Lilith, Adem’in ilk karısıydı;
Adem’in ilk karısı olarak Lilith’i ilk önce, İbranice kutsal yazıları yorumlayan ve açıklayan bir metin olan midraşlardan birinde bahsedildiğinde tanımaya başladık. Midraş, Genesis (Yaratılış) Kitabındaki tutarsızlıklar üzerinde ayrıntılı olarak durmuştur: Genesis 1’de, erkek ve kadın aynı anda yaratılır, ancak daha sonra Geneis 2, Havva’nın Adem’den sonra Adem’in kaburgasından yaratıldığını bahseder. Bu 2 farklı maddenin zıtlığını mantıklı hâle getirmek gerektiğinde ise, Adem’in hayatında başka bir kadın daha olduğu ileri sürülmüştür. Lilith, milattan sonra 1000 yıllarında Yahudi geleneğinin bir parçası hâline gelen bir eser olan Ben Sira Alfabesi’nde Adem’in ilk karısı olarak tasvir edilmiştir. Bu yoruma göre Adem ile Lilith’in evliliği başarısız oldu ve Lilith, Adem’i terk etti. Bu olay üzerine Tanrı, Havva’yı yarattı.
2. Adı İncil’de direkt olarak geçmiyor;
Lilith’in varlığından İncil’de sadece bir kere bahsediliyor fakat adı geçmiyor. Hangi İncil’i okuduğunuza bağlı olarak Isaiah (Yeşaya) 34:14′ de; “gece kuşu”, “gece canavarı” veya “gece yaratığı”ndan söz ediliyor. Yeşaya Kitabı, harabeler arasında yaşayan kötü bir gece yaratığından bahsediyor, İncil bilginleri bahsi geçen yaratığın Lilith olduğunu ortaya koydu.
3. Kökeni Mezopotamya tarihine dayanıyor;
Lilith ismi muhtemelen eski Sümer efsanesi olan ve genç yaşta ölen kadın ve erkeklerin iblis ruhları anlamına gelen Lilitu’dan üretilmiştir. Lilith’in bu korkunç özellikleri Mezopotamya gök tanrısı Anu’nun kızı Lamashtu’ya kadar uzanıyor. Lamashtu’nun çocukları öldürdüğü ve erkeklerin eti ve kanıyla ziyafet çektiği söyleniyor.
Lilith aynı zamanda M.Ö 2000 yıllarının eseri olan Gılgamış Destanı’nda da yer almaktadır. Bu hikâyede, Gılgamış’ın kaçmaya ve ıssız bir bölgeye sığınmaya zorladığı bir iblis vardır, bu durum, Lilith’in hikâyesiyle tutarlı olan bir unsurdur.
4. Ölü Deniz Parşömenleri onu diğer şeytanlarla ilişkilendiriyor;
1940’larda ve 1950’lerde Batı Şeria’da Ölü Deniz yakınlarında keşfedilen 800 kadar metinden oluşan Ölü Deniz Parşömenleri, Lilith’ten bahsediyor. Parşömenler İbranice, Aramice ve Yunanca duaları, yasal belgeleri, İncil yazılarını ve apokrif eserleri içeriyor. Lilith, muhtemelen şeytan çıkarma ayini sırasında kullanılan bir ilahi olan “Bir Bilge için Şarkı” adlı eserde anılıyor:
“O’nun yüceliğine ve ihtişamını seslendirim ki; onun emriyle korkun ve kötü ruhlar, yok edici melekler, cinler, iblisler ve Lilith’ler bilgenin bir vuruşuyla kalpleri küle dönüşsün.”
5. Cennet Bahçesindeki Yılan Olarak Tanımlanıyor;
Bazı tarihi metinler ve çeşitli sanat eserleri, Lilith’in Cennet Bahçesi’ndeki yılan olduğunu öne sürüyor. Örneğin, Michelangelo’nun Sistine Şapeli’ndeki “İnsanlığın Düşüşü“nü (The Fall of Man) tasvir eden resminde, bir ağaca sarılmış bir yılan kuyruğu olan bir kadın figürü bulunur ve bu figürün Lilith’i temsil ettiğini söyleniyor.
Bir Kabala metni, Lilith’i yılan olarak tanımlıyor:
“Ve ahlaksız yılan kadın, Havva’yı başlı başına kutsallık olan ışığıyla kışkırttı ve baştan çıkardı…Şeytani Lilith, [Adem’in] yozlaştığını gördüğünde, kabuğunda güçlendi ve Adem’in iradesine karşı geldi ve ona birçok şeytani ruh ve Lilin (karanlık ruhlar) taşıdı.”
6. Adem’le eşit sayılabilir;
Eğer Lilith, Genesis 1’de anlatıldığı gibi Adem’in ilk karısıysa, o da tıpkı Adem gibi topraktan yaratılmış, ve bu yaratılış onları görünüşte eşit kılmıştır. Ben Sira Alfabesi’ne göre, Lilith ve Adam’ı birbirinden ayıran sorun da bu eşitlikti. Adem, Lilith’in hanımlık görevlerini yerine getirmesi ve itaatkâr bir rol üstlenmesi konusunda ısrar ettiğinde, Lilith, yapmayacağını söyleyerek ona karşı çıktı.
Lilith, “İkimiz de topraktan olduğumuza göre, ikimiz de eşitiz” diye ısrar etti ve sonunda tartıştılar.
7. Açıklanamayan acıların günah keçisi oldu;
Lilith boyun eğmeyi reddettiği ve Adam’ı terk ettiği için, kötü kadın olarak kaderini mühürledi. Üç melek (Senoy, Sansenoy ve Semangelof), Lilith’e Adem’e dönmezse her gün 100 çocuğunun öleceğini söyledikten sonra, Lilith de insan neslinin çocuklarına musallat olup onları boğacağına dair yemin eder. Her gün 100 çocuğu öldürülen Lilith, Adem (Adam) soyundan gelen tüm insan yavrularından erkek olanlarına doğduktan sonra ilk sekiz gün, kız olanlarına ise ilk yirmi gün içinde içinde canını alıp, tüm hamilelere musallat olacağını söyler. Tüm doğan bebekleri ve hamileleri boğacağını söyleyen Lilith, sadece Senoy, Sansenoy ve Semangelof adlı üç meleğin adını veya sureti bulunan çocuklara dokunmayacağını söyler. Bu yüzden çoğu beşik süsünde 3 melek figürü bulunur. Bu arada Lilith figürü Anadolu’da “Al Karısı” (kırkı çıkmayan çocuklara saldıran) figürüne dönüşür. Hamile, lohusa ve kırkı çıkmamış bebekler yalnız bırakılmaz. Dinler değişse de primitif mitolojiler asla değişmez sadece adaptasyona uğrarlar.
Bu hikâye sayesinde, Lilith’in rolü, insanların acıyı, kederi ve talihsiz olayları açıklamak için kullandıkları mitler arasında yayıldı. Tıpkı Babilli meslektaşları gibi, Lilith de çocuk ölümlerinin faili olarak bilinir hâle geldi.
8. Talmud onu baştan çıkarıcı olarak tanımlar;
Altıncı ve yedinci yüzyıllarda tamamlanan Talmud, Lilith’i uyurken erkeklere saldıran uzun saçlı, kanatlı bir iblis olarak tasvir ediyor. Talmud Lilith’in, Adem’in Havva’dan ayrı geçirdiği “hayaletlerin, erkek iblislerin ve dişi iblislerin” babası olduğu yıllar boyunca Adem’i sinirlendirdiğini bile anlatıyor.
9. Büyülü Kaselerde Adı Geçiyor;
İblisleri etkisiz hâle getirmek için tasarlanmış büyü kaseleri, antik dünyada, özellikle İran’da çok popülerdi. Mezopotamyalı komşuları kadar olmasa da Yahudiler’de bu kaselerden kullandı. Lilith’in bahsi, bir gece iblisi, çocuklara ölüm getiren bir cadı ve erkekleri baştan çıkaran bir kadın olarak çoğu kasede geçiyordu. Kaselerden biri Lilith’den şu şekilde bahsediyordu;
Kötü Lilith,erkeklerin kalplerini yoldan saptırır
gecenin düşlerinde ve
günün hayalinde belirir,
yakar ve kabus gibi yok eder,
erkek ve kız çocuklarına saldırır
ve onları öldürür.
Başka bir kasede ise, şöyle yazıyor: “İblislerin kralını… Lilithlerin büyük hükümdarını öldürün.”
10. Zohar’da (Yahudi Kitabı) şeytanın yanında hükümdar olarak bahsediliyor;
Kabala’nın temel kitabı olan Zohar’da da, Lilith erkekleri baştan çıkaran karanlık biri olarak anlatılıyor. Çocukları boğmaya ek olarak, kendi şeytani çocuklarını doğurmak için erkeklerin gece emisyonların kullanır.
13. yüzyıldan kalma bir metin olan Zohar, daha önceki Talmud eserlerinde bahsedilen şekilde Lilith’in kendisini Saba Kraliçesi olarak tanıtarak Kral Solomon’u baştan çıkarmaya çalıştığını bile iddia eder. Kıllı bir sahtekâr olduğu keşfedildiğinde çabaları boşa çıkar.
Zohar’da Lilith, Şeytan’ın yanında bulunan korkunç bir kraliçe olarak tanımlanır
11. İlk Feminist Olarak Adlandırılıyor;
Lilith tarih boyunca bir iblis, ahlaksız ve günah keçisi olarak tanımlansa da modern zamanlarda 1970’lerde başlayan kadın hareketleri onu feminist ve rol model olarak benimsemiştir. Bu görüşün savunucuları, Lilith’i cinsel partnerlerinin seçimi de dâhil olmak üzere kendi seçimlerini yapan ve kendi kaderini kontrol eden bağımsız bir kadın olarak görüyor.
1976 yılında kurulan Yahudi feminist bir yayına onun adnı verdi; Lilith Magazine.
