Bir kum tanesinde Dünya’yı görmek,
ve cenneti bir kır çiçeğinde,
sonsuzluğu avucunda tutmak,
ve ebediyeti bir saatin içinde.
Kısaca William Blake
Bir ressamdan çok şair olarak tanınmasına rağmen William Blake’in hayatı ve çalışmaları birçok yönden modern bir sanatçının ne olduğu ve ne yaptığına dair çağdaş anlayışımıza bir şablon sağlamaktadır. Meslektaşları tarafından göz ardı edilen ve dönemin akademik kurumları tarafından dışlanan çalışmaları, küçük ama azimli bir taraftar grubu ile desteklenmişti. Aynı zamanda Blake, ticarette pek başarılı olamadığı için hayatını yoksulluk içinde geçirmiştir. Öte yandan son derece bireysel, bazen ikonlara karşı çıkan ve yaratıcı bir vizyonu olan biriydi. Baskıları, resimleri ve şiirleri aracılığıyla Blake, Dante’nin İlahi Komedya‘sına uygundur. Yani, Dante’ninki gibi çağdaş kültür ve siyasetin izlerini taşıyan, karmaşık ve derin bir efsanevi evren inşa etmiştir. Son olarak Blake, 1827’de Londra’da küçük bir evde öldüğünde fakirdi ve bir şekilde bu durum anonimdi; bugün onu, yaratıcı ruhları kültürlerinin hâkim havasıyla çelişen on dokuzuncu ve yirminci yüzyılın avangard sanatçıları için bir prototip olarak kabul edebiliriz.
Yetenekleri
- Blake, önemli bir Romantik sanatçıydı. Akranları Samuel Taylor Coleridge ve Percy Bysshe Shelly gibi Blake de 18. yüzyıl resim ve şiirinin çoğunu tanımlayan Neoklasik’in biçimsel kesinlik üzerindeki vurgusunu reddetmiştir. Bu Romantik edebiyatçılar, bireysel hayal gücünün ve yaratıcı süreçte ilhamın önceliğini vurguladı. Her şeyden önce Blake, kınadığı bir mekanizasyon ve entelektüel indirgemecilik anlamına gelen çağdaş Aydınlanma ve sanayileşme kültürünü küçümsemiştir. Blake, “Algı kapıları temizlenmiş olsaydı, her şey insana olduğu gibi, sonsuz görünürdü” iddiasında bulunarak, rasyonel düşünce tarafından gerçekliğin üzerine atılan perdeyi kaldırmanın tek yolunun yaratıcı içgörü olduğunu hissetti.
- Blake, yazı ve resmi tek bir yaratıcı süreç içinde bütünleştirdi. Dahası, görüntü ve metni tek kompozisyonlarda birleştirmek için yenilikçi üretim tekniklerini kullanması bakımından döneminin sanatçıları arasında benzersizdi. Tüm bunların yanı sıra, görsel üretimiyle ünlü Blake, son derece işlenmiş, Miltonik stili büyük Gotik temalarla birleştirerek erken Romantik dönemin en radikal şairlerinden biri olarak kabul edilir. Ayrıca, “ışıklı baskı” gibi özgün teknikler aracılığıyla Blake, zanaatını yaratıcılığının taleplerini karşılayacak şekilde uyarlamayı başardı.
- Blake’in ruhsal vizyonu yaratıcılığının merkezindeydi ve Urizen, Los, Enitharmion ve Orc gibi tanrıların doldurduğu kendi yarattığı karmaşık, yaratıcı bir panteon tarafından çok önemli ve benzersiz bir şekilde bilgilendirildi. Blake’in kendi tasarımlarıyla resmedilen büyük alegorik anlatılar, gerçeklikten ayrı, bir uzayda var olmuş gibi görünen bu evrende geliştirilmiştir. Ancak epik şiir dizilerinde William Blake, Fransız ve Amerikan Devrimleri çağında insan dünyasının kaderini, kahramanlarının temsil ettiği akıl ve hayal gücü, şehvet ve dindarlık, düzen ve devrim arasındaki savaşlar tarafından belirlenen bu dizilere bağlı olarak hayal etmiştir.
William Blake’in Öne Çıkan Çalışmaları
Masumiyet ve Deneyim Şarkıları (1789)
William Blake tarafından yazılan ve resmedilen bir şiir koleksiyonu olan Masumiyet ve Deneyim Şarkıları, onun şiir ve sanattaki eşit derecede ustalığını göstermektedir. Blake koleksiyonunu, ‘aydınlatılmış baskı’ olarak adlandırdığı yenilikçi bir teknik kullanarak kendisi bastı: ilk olarak, bakır levhalara- önden arkaya ve aynı anda – metin ve resim eklenerek, daha sonra çizgiler arasındaki boşlukları aşındırmak için kullanılan nitrik asit geçirmeyen bir mürekkep kullanarak baskı plakaları üretildi. İlk baskıdan sonra, kitabın tek tek baskılarına sulu boya kullanılarak ayrıntılar eklendi. Vizyonlara yatkın olan Blake, bu yöntemin kendisine ölü kardeşi Robert’ın ruhu tarafından önerildiğini iddia etti. Daha sonra, Masumiyet Şarkıları ilk olarak 1789’da tek başına yayınlandı. Ortak çalışması, Masumiyet ve Deneyim Şarkıları, 1794’te Fransız Devrimi’nin ardından, bu ikinci cildin daha dünyevi ve rahatsız edici temaları, Blake’in politik olarak çalkantılı döneme artan katılımını yansıtmaktadır.
Masumiyet ve Deneyim Şarkıları‘nın kapağında Blake’in, evreni canlandırmak için aldığı karşıt özlere bir gönderme olan “İnsan Ruhunun İki Zıt Durumu” altyazısı yer alıyor ve koleksiyon boyunca bir dizi zıt görüntü ve mecazla tasvir ediliyor. Bu başlığın altında bedenleri birbirini yansıtan ancak Adem’in bacağıyla birbirine bağlanan, muhtemelen Adem ve Havva olan bir erkek ve kadın vardır; bu, kitapta iş başında olan ikiliklerin bir başka göstergesidir. Canlı renklerin kullanımı ve Blake’in satırlarının yoğunluğu ve akışkanlığı, figürlerin ıstıraplı görünümüyle tamamlanan bir drama duygusu yaratır. Aynı zamanda vücutlarının dansa benzer yönelimi, projenin ulvi doğasıyla uyuşmayan, neredeyse çocuksu bir oyun duygusu yaratır.
Hayatı boyunca takdir edilmeyen Blake’in ışıklı kitapları şimdi Romantik sanatın en büyük başarıları arasında gösteriliyor. William Morris gibi müteakip matbaa şairlerinin ‘yazlık endüstrileri’ üzerinde etkili olan zanaatına zanaatkar yaklaşımını ve genel olarak matbaa ve makineleşmeye olan nefretini gösteriyorlar. Bu derlemenin altında yatan soru, iyiliksever bir Tanrı’nın hem iyiliğe hem de kötüye nasıl yer açabileceğidir. Daha doğrusu masumiyet ve deneyim- evrendeki bu iki zorunlu ve karşıt güç, dizideki en bilinen iki şiirin konusu olan kuzu ve kaplanın zıt imgeleriyle özetlenir. Blake’in “Kaplan”ının etkisi, özellikle gözleri “gecenin ormanında/ Işıl ışıl yanan parlak yalaza,” edebiyat ve sanat tarihinde yankılanır ve bu şiir popüler kültüre sayısız yoldan girmektedir.
Günlerin Atası (1794)
William Blake’in en tanınmış eserlerinden biri olan The Ancient of Days, alevli bir diskin üzerinde diz çökmüş, altın bir pusula ile karanlık bir boşluğu ölçen sakallı, tanrısal bir figürü betimler. Bu figür, Blake tarafından icat edilen ve sanatçının karmaşık mitolojisinin parçalarını oluşturan, akıl ve yasanın ruhunu somutlaştıran kurgusal bir tanrı olan Urizen’dir: Blake’in ahlaki evreninde çok gergin bir konuma sahip iki kavram. Urizen, Blake’in bu illüstrasyonun yaratıldığı Avrupa: Bir Kehanet de dahil olmak üzere, birçok ışıklı uzun şiirinde bir karakter olarak yer alır. Orada ve burada Urizen, hayal gücünün pozitif gücünü engelleyen baskıcı bir güçtür. Dolayısıyla bu parça, Blake’in uzun eserlerinden bir diğerinden, Cennet ve Cehennemin Evliliği’ndeki ünlü bir satırın ışığında okunabilir: “Gazap kaplanları, eğitim atlarından daha akıllıdır.”
Birçok yönden Blake, Romantik sanatçıya ilişkin modern anlayışımızın örneğidir. Hayal gücünü her şeyden üstün tuttu ve onu “bir durum” olarak değil, “insan varoluşunun kendisinin” özü olarak tanımladı. Böylece, The Ancient of Days‘in ima ettiği gibi, hayal gücünü rasyonel olarak kısıtlama veya kontrol etme girişimlerini küçümsedi. Bu, Sir Joshua Reynold’un bu sıralarda ürettiği Discourses on Art‘ın (1769-91) açıklamalı versiyonundan da açıktır.
Blake, Kraliyet Sanat Akademisi Başkanı olarak Blake’in akademinin kalıplaşmış ve aptallaştırıcı idealleri olarak gördüğünü somutlaştıran daha yaşlı ve daha köklü bir sanatçı olan Reynolds’ı oldukça eleştiriyordu; Reynold’un incelemesine yönelik marjinalliği, bazı yönlerden bu ideallere bilinçli bir hakaret olarak hizmet ediyor. Ancak The Ancient of Days Blake’in ihtiyatlı olduğu rasyonel ruhu da kapsıyorsa, figürün inkar edilemez görkemi de onun insanoğlunun vizyoner gücüne olan inancını yansıtır, tıpkı Masumiyet Kahinleri’ndeki ünlü ve güzel çizgisinin okuyucuyu zorlaması gibi ” Bir kum tanesinde Dünya’yı görmek,/ ve cenneti bir kır çiçeğinde,/ sonsuzluğu avucunda tutmak,/ ve ebediyeti bir saatin içinde”
William Blake, sanat kurumuna yönelik muhalif eleştirileriyle, akademik paradigmalara kasıtlı olarak meydan okumaya girişen Fransız ressamlar Gustave Courbet ve Édouard Manet gibi, 19. yüzyılın sonlarında sanatçılar için zemin hazırladı. Eski Günler, Blake’in karşı olduğu ruhun yanı sıra desteklediği ruhu da özetliyor. Aynı zamanda en sevdiği resimlerden biri olduğu, erken dönem çalışmalarının bir örneği olduğu ve aynı zamanda ölümünden kısa bir süre önce yatağında bir kopyasını çizdiği için son eserlerinden biri olduğu bilinmektedir.
Merhamet (c. 1795)
Bu parça, Masumiyet ve Tecrübe Şarkıları gibi Blake’in ışıklı baskı tekniği kullanılarak yapılmıştır. Karanlık bir gökyüzünde beyaz atlar üzerinde, biri bebek tutan iki Kerubimi, secdeye kapanmış bir kadın figürünün üzerinden atlayarak tasvir ediyor gibi görünüyor. Görüntü genellikle Shakespeare’in Macbeth’inden bir pasajın yorumu olarak anlaşılır: “Merhamet, yeni doğmuş masum bir bebek gibi, kanatlı bir melek gibi rüzgara binecek ya da görünmez atlar üzerinde havada, korkunç işin haberini yaymak için, yeryüzüne bir gözyaşı seli yağacak.”
Blake’in figürlerin beyazlarıyla tezat oluşturan mavi ve yeşilleri kullanması esere gece, rüya gibi bir nitelik kazandırıyor. Gerçekten de bazı bilim insanları, parçanın Shakespeare’in dizesinden ne ölçüde yararlandığını sorguladılar ve bunun yerine, görsel yoğunluğunun ima ettiği gibi Blake’in kendi yaratıcı panteonundan figürleri tasvir edebileceğini öne sürdüler. İzleyiciden uzaklaşan figür tanrı Urizen olabilir, örneğin, Urizen’e muhalif bir güç olan Los’un atından aşağı eğilen yüzü, aynı zamanda Merhamet‘in kadın biçimini almış olan yeryüzündeki peygamberi olabilir. Urizen’in vasiyetini yerine getirmek için ortağı Enitharmion’un karakterinde somutlaşmıştır. Aşağıdaki kadın, Los’un kollarında beşiği olan minyatür erkek figürünü yaratarak İncil’deki “üzüntü içinde çocuk doğuracaksın” kehanetini yerine getiren Havva da olabilir. Bu okumayla Merhamet, insanın düşüşünü, özellikle de cinselliğinin farkına vardığı anı ve Tanrı’ya boyun eğmesini temsil eder.
Merhamet, gibi mitolojik ve edebi eserlerle Blake, John Everett Millais’in Ophelia‘sında (1851) ve John William Waterhouse’un Miranda‘sında (1916) olduğu gibi, genellikle edebi ve Shakespeare temalarına dayanan Ön-Rafaelitler de dahil olmak üzere romantik sonrası sanatın seyri üzerinde muazzam bir etki yaratmıştır. Bu arada, Merhamet gibi eserlerin halüsinasyon niteliği, görünürdeki derin alegorik önemiyle birlikte, Sembolizm ve Sürrealizm gibi hareketler üzerinde derin bir etkiye sahip olmuştur.
