Floransa’da, Carmine Bazilikası’ndaki Brancacci Şapeli’nin bir duvarını süsleyen bu fresk, şapelin sahibi olan Brancacci ailesinin koruyucu azizi Saint Pietro’nun (Peter, Petrus) yaşamından sahneleri konu edinen fresk dizisinden birini oluşturmakta ve Aziz’in yer aldığı bir İncil meselini betimlemektedir. Bu yazımızda ise şapelin duvarını süsleyen Bağış Parası adlı tabloyu inceleyeceğiz.
Musa peygamberin koyduğu bir yasaya göre 20 yaşından büyük her erkek Jerusalem’deki (Kudüs) Yahudi Tapınağı’na destek olmak amacıyla yarım şekel (İsrail para birimi) tutarında bağış ödemek zorundaydı. (Bu zorunlu bağış ‘tapınak vergisi’ olarak da anılmaktadır.)
Freskte işlenen konu, İsa peygamberin söz konusu bağışa tâbi olup olmadığı bağlamında İsa ile havari Petrus arasında yaşanan ve bir mucize ile sonuçlanan olaydan alınmıştır.
İsa ile havarileri, Galilee (Celile) Gölü’nün kıyısında gezinirlerken bağış parası toplayanlan biri Petrus’a yanaşıp sorar: “Sizin öğretmeniniz (İsa) tapınağa bağış parası ödemiyor mu?” Toplayıcının bu soruyu neden sormuş olduğu akla gelebilir.
Bazı kaynaklar, toplayıcının bu soruyu sorarken İsa’nın bir ‘rabbi’ (haham) olduğunu düşündüğü için, bu nedenle bağış parasından muaf veya bağışın zorunlu değil, isteğe bağlı olduğunu sanan bir kişi olabileceğini düşünerek duraksama içinde sormuş olabileceğini belirtiyor.
Daha sonra İsa ile Petrus arasında şöyle bir konuşma geçiyor:
İsa: Yeryüzü’nün kralları bağış parasını kimden alır, kendi oğullarından mı yoksa yabancılardan mı, ne dersin?
Petrus: Yabancılardan.
İsa: O hâlde oğullar muaftır, ama ödememekle onları incitmeyelim, sen denize (Celile Gölü) git, oltanı at, oltaya takılan ilk balığı çek, balığın ağzını açtığında bir gümüş şekel bulacaksın. Onu alıp bağış parasını öde, hem benim hem senin için. (İncil, Yeni Ahit, Matta 17: 24-27)
“O hâlde oğullar muaftır” demekle İsa kendisinin de Kral’ın (Tanrı), yani bağış yapılanın oğlu olduğunu ve bu nedenle ödeme yapmayabileceğini ima ediyor fakat büyüklük göstererek toplayıcıyı eli boş göndermiyor.
Rönesans’ın öncü ressamlarından, daha delikanlı yaşlarında Vatikan’da, Sistine fresklerinde çalışacak denli sivrilen Masaccio, bu duvar resmindeki bağış parası öyküsünü üç düzlemde betimliyor: Ortada toplayıcı bağış parasından söz ediyor; İsa ve Petrus’un elleri resmin sol tarafını işaret ederken ikinci planda Petros gölde balık tutuyor; sağdaki üçüncü planda da Petros şekeli toplayıcıya veriyor. Böylece aynı kişilerin birden fazla yerde görülmesi resme ilginç bir boyut katıyor. Diğer bir ilginç özellik de erken dönem Rönesans resimlerinde görülen, din adamlarının başlarını çevreleyen halelerin kullanılmamış olması. (Aşağıdaki resimde görülen halelerin yenileme çalışmaları sırasında eklenmiş olduğu anlaşılıyor.)
Sanat tarihçisi ve ressam Vasari, Masaccio için şu sözleri etmiş:
“Ölüm onu 26 yaşında çok erken aramızdan ayırmasaydı hiç kuşkusuz sanatında daha güzel meyveler üretebilecekti.”
