Karyatid, kolon olarak kullanılan ve mimari destek sağlayan kadın figür heykellerine denir. İnsan figürlerin dekoratif veya işlevsel bir parça olarak kullanılması, antik kültürlerden beri görülen durumdur. Bu teknik, bugün bile bütün dünyada görülebilir fakat Akropolis’te bulunanlar hâlâ en ünlü ve en çok taklit edilen parçalardır.
Çeviren: Elif Dağatar
MÖ. 421-405 tarihlerinde yapılan altı Karyatid, Erehteyon’un güney verandasını (Bakire Verandası olarak da bilinir) süslüyor ve tipik kolonlar yerine yapısal ve mimari destek görevi görüyor. Alışılmadık ve öğün yapılandırılmış bu bina, Perslerle yapılan savaşta yok olmuş bir başka alanda bulunur. Athena Polias’ın bir zeytin ağacı heykelinin evi olarak yapılmıştı. Erehteyon, o bölgede Athena ve Posedion’un hediyelerine hakemlik eden erken dönem bir Kralın ismiydi. Özgün şekli, yapısı ve konumuyla Erehteyon, İyon mimarisi hemen yanındaki Parthenon’un Dor yapısına hoş bir tezat oluşturur. Bütün Yunan heykelciliği gibi bunlar da parlak renklerle boyanmış ve süslenmişti.
Karyatidler, 2,27 metre uzunluğundaydı ve en iyi Yunan mermeri olan Penteli’den yapılmıştır. Yunanistan’ın Korai figürleri gibi bu kadınlar da uzun ve düz duruyorlar. Korai’ların aksine, zarif bir duruş ve detaylı düşey kıyafetlerle İyonik kolonların düşey yivlerine* benzeyen Yüksek Klasik dönem tarzındadır. Biri bükülmüş diğeri düz duran bacakları, gözle görülür bir tezat ve denge ile güç hissi uyandırıyor. İdealize edilen uyum, denge ve asalet anlayışının somut örneğini oluşturuyorlar.
Her bir kadın, peplos ve himap giymekle beraber bir dizleri büküktür fakat aynı zamanda, özellikle yüz ve saçlarında farklı özellik ve detaylara sahiplerdir. Aynı figürün kopyaları olmaktan ziyade hepsinin kendilerine özgü özellikleri vardır. Bu, hepsinin aynı atölyede yapıldığını gösteriyor. Ne yazık ki kolları kayıp olsa da Roma kopyaları, onların bir şarap çömleği veya adak tuttuklarını gösteriyor.
Bu heykellerin, özellikle belli bir kadını mı temsil etmeleri gerekiyor yoksa sadece mimari süslemeler mi olduğu bilinmiyor. Karyatid kelimesi, ‘karyatides’ten gelip Peloponez’de bulunan antik bir kent olan ‘Karyai’nin kızları’ anlamına geliyor. Kadınların, Artemis’in şerefine kafalarında sepetlerle dans ettikleri söyleniyor. Konumları da komşuları Parthenon’u süsleyen tören alayı frizlerine benziyor.
2011-2014 yılları arasında yılların kir ve pisliğini temizlemek adına devasa bir lazer temizlemesi yapıldı. Bunun için usta teknolojiler kullanıldı ki bu süreçte heykellere hiçbir zarar gelmemesi ve korunması adına işlemler santim santim işlenerek yapıldı.
1802’de Lord Elgin, heykellerden birini alıp Britanya Müzesi’nde sergilenmesi için götürene kadar altı figür bir arada ve aynı yerinde kalmıştı. Kalan 5 figür ise 1978’de daha fazla çevresel zarara uğramamaları için Akropolis Müzesine götürüldü. Britanya Müzesi’ndeki figürün, Yunanistan’a geri götürülmesi için sayısız müdahalede bulunuldu.
Bütün bu tartışmalar ve karyatidlere gösterilen bu titiz özen, yapılışlarından üç yüzyıl sonra bu figürlerin ne kadar güçlü olduklarını gösteriyor. Bu figürler, derin ve ilginç bir dünya tarihi ve hikâyesinin parçası olmaya devam ediyorlar.
* Yiv: ince oluk, yol. Sütun gövdesi üstüne açılmış, yarım daire kesitli düşey oluklardan her biri
