Tac Mahal, Babür’ün ihtişamının bir hatırlatıcısı ve imparatorun biricik karısı Mümtaz Mahal’ı kaybetmesinden duyduğu eşsiz kederin sembolü mahiyetinde gururla ayakta duruyor. Agra’daki Yamuna Nehri’nin güney kıyısında, Yeni Delhi’den 100 mil kadar dışarıda Hindistan’ın en ünlü anıtı ve dünyanın en tanınmış mimari harikalarından biri mevcuttur. Sırf görme düşüncesi bile bu sanat eserini gezmeye kesinlikle değer. Tac Mahal, Babür mimarisinin doruk noktasını oluşturmuştur ve hakikaten de şimdiye dek inşa edilmiş en güzel anıt-mezarlar arasındadır.
Çeviren: Zeynep Pınar Kayadibi
Sanat seyahatleri: Edwin Lord Weeks, The Taj Mahal, yaklaşık 1883, Walters Sanat Müzesi, Baltimore, MD, ABD.Şah Cihan’ın Hükümdarlığı
Daha çok Şah Cihan adıyla tanınan Şehâbeddin Muhammed Sâhib-Khurram, Babür hanedanlığının beşinci imparatoruydu. Babürlerin serveti ve üstlendikleri sanat hamiliği, çok sayıda sanatsal ve mimari zenginlik çağını beraberinde getirdi. Şah Cihan, bu döneme ait Hint-İslam mimarisinin olağanüstü örnekleri olan birçok eserin inşâsından sorumluydu. Ancak Tac Mahal, yalnızca Şah Cihan’ın saltanatı için değil, tüm Babür dönemi için eşi benzeri olmayan bir ihtişam örneğidir.
Nur Cihan’ın Aracılığı
Ercümend Banu Begüm olarak bilinen Mumtaz Mahal, Agra şehrinde doğdu. Cihangir yönetimindeki önemli bir Pers saray mensubunun kızı ve İmparatoriçe Nur Cihan’ın yeğeniydi. Yeğeninin genç Prens Khurram ile evliliğine aracılık eden kişi Nur Cihan’dı. Bu aracılık, akrabalarının seçkin mevkilere gelmelerini sağlayarak kraliyet ailesindeki konumunu sağlamlaştırmayı amaçlayan özenle düzenlenmiş pek çok plandan sadece biriydi.
Mümtaz Mahal
Mümtaz Mahal, her ne kadar halasının siyasi hırsı ve başarılı kariyerinden nasibini almamış olsa da kocasının ona duyduğu tutkulu aşk sebebiyle Babür tarihinin önemli isimleri arasında anılmaktadır. Şah Cihan, gözde karısına derin bir tutkuyla sevdalanmış ve ona görkemli Mümtaz Mahal veya “Sarayın mücevheri” unvanını vermiştir. Mümtaz Mahal, Şah Cihan’ın gözde karısı olup sevdiğine 14 evlat vermiş, nihayetinde on dördüncü çocuğunu dünyaya getirirken hayatını kaybetmiştir.
Bir inanışa göre Tac Mahal, kederinden kahrolan Şah Cihan’ın ölüm döşeğindeki biricik karısına verdiği bir sözdür ve kendisine dünyanın en güzel mezarını inşa edeceğine yemin etmiştir.
Tac Mahal Kompleksi
Tac Mahal, hiç şüphesiz dünyanın en güzel anıt-mezarlardan biridir. Yapı, duvarla çevrili bir bahçe içinde yer alan büyük bir kompleksin tam kalbinde konumlandırılmıştır. Ayrıca içinde toplantı salonu bulunan bir camiyi de içeren kırmızı kumtaşı yapılarının yanı sıra, Şah Cihan’ın diğer (daha az şanslı) eşlerinin türbeleri için inşa edilmiş daha küçük yapılar da mevcuttur. Yapılar, Kurân-ı Kerim’de bahsi geçen cennet bahçelerini çağrıştıran, özenle dikilmiş mis kokulu ağaç ve çiçek bahçeleri içine inşa edilmiştir. Bahçeler, mermer monolitin görkemli etkisini artıran yansıtma havuzları ve çeşmelerle orantılı kadranlara bölünmüştür.
Ana Türbe
Ana türbe, Tac Mahal kompleksi içindeki tek beyaz mermer yapıdır ve dört yanında minarelerle çevrili ikonik kemer ve kubbesi ile kendine has bir konum kazanmıştır. Gayet aşikâr olarak “mermerde rüya” olarak tanımlanmıştır. Mermer yapının tüm iç ve dış duvarları çiçek ve arabesk desenli kabartmalar ve Kur’ânî hat işlemeleri ile donatılmış vaziyettedir. Kabartmalar kristal, lacivert taş, mermer, turkuaz, yeşim taşı ve ametist kullanılarak işlenmiştir. Tac Mahal’in içyapısı, hem Mümtaz Mahal hem de Şah Cihan’ın temsilî mezarlarını içeren ahşap örgü panel veya jali denen bir süsleme ile yoğun bir biçimde bezenmiş sekizgen bir dairedir. Çiftin gerçek bedenleri daha derinde medfundur.
Simetri
Tac Mahal’in mimarisinde gördüğümüz titiz simetrik süslemeler, Babür mimarisinin öğretilerini gözler önüne sermektedir. Simetri, tüm kompleks boyunca devam ederken Şah Cihan’ın temsilî mezarına gelindiğinde bozuluyor. Mümtaz Mahal’in temsilî mezarı, has odanın tam ortasında yer alırken Şah Cihan’ın temsilî mezarı, tuhaf bir şekilde merkez eksenin batısında konumlanmıştır. Bu garip dekorun, Şah Cihan’ın buraya defnedilmeye asla niyetlenmemiş olmasından kaynaklandığına inanılıyor.
Eserin İnşası
Tac Mahal; günümüz Türkiye, Hindistan ve Irak’ının dört bir yanından çağrılan oymacılar, sanatçılar ve taş ustaları da dâhil olmak üzere yaklaşık 20.000 kalifiye işçinin eseridir.
Hindistan’da, Şah Cihan’ın bu seçkin türbeyi türünün tek örneği yapma ve kimsenin Tac Mahal gibisini asla inşa edemeyeceğinden emin olma arayışında kararlı olduğuna dair meşhur bir efsane vardır. Efsaneye göre Şah Cihan, işçilerin ellerinin kesilmesini ve gözlerinin oyulmasını emretmiştir. Neyse ki bu korkunç efsaneyi destekleyecek hiçbir kanıt mevcut değildir.
Şah Cihan’ın Son Günleri
Bazı meşhur efsanelere göre Şah Cihan’ın kendi ebedi istirahat yeri için nehrin karşısında, Tac Mahal’in gölgesi mahiyetinde siyah mermerler kullanılarak inşa edilmiş bir anıt yaptırma niyeti varmış. Siyah Tac Mahal asla hayata geçirilemedi çünkü Şah Cihan; oğlu ve halefi olan Evrengzib tarafından gasp edilip, karanlık ahir günlerini Agra Kalesi’nde hapsedilmiş bir vaziyette geçirmiştir. Ancak bazı tarihçiler bu hikâyeyi bir halk efsanesi olarak görüp reddetmişlerdir. Oğlu tarafından hapsedildikten sonra, zayıf ve hasta kalan Şah Cihan, 1666 yılına kadar son günlerini Agra Kalesi’nden Tac Mahal’i izleyerek geçirmiş ve nihayetinde sevgili karısının yanında ebedi istirahatine kavuşmuştur.
